Συνέντευξη του Καθηγητή Μιλτιάδη Κωνσταντίνου για τα Θρησκευτικά

Μιλτιάδης Κωνσταντίνου: Η απόφαση του ΣτΕ για τα Θρησκευτικά 

είναι ουσιαστικά απόφαση κατάργησης του μαθήματος

Τη σαφέστατη αντίθεσή του στην απόφαση του ΣτΕ σχετικά με τον χαρακτήρα του μαθήματος των Θρησκευτικών εκφράζει ο καθηγητής Θεολογίας στο ΑΠΘ Μιλτιάδης Κωνσταντίνου, επισημαίνοντας τους σοβαρούς κινδύνους που η απόφαση αυτή ενέχει.

Κατ’ αρχάς θα ήθελα την πρώτη σας αντίδραση σχετικά με την απόφαση του ΣτΕ για τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών.

Η σημασία αυτής της απόφασης θα φανεί στο μέλλον. Η δική μου εκτίμηση είναι ότι πρόκειται για μια ολέθρια απόφαση, δεδομένου ότι ουσιαστικά είναι μια απόφαση κατάργησης του μαθήματος των Θρησκευτικών. Είναι προφανές ότι ένα μάθημα που δεν απευθύνεται στο σύνολο των μαθητών δεν έχει θέση στο πρόγραμμα του δημόσιου σχολείου. Δεν μπορείς να κάνεις ένα μάθημα μόνο για ορισμένους μαθητές και μάλιστα, αν κάποιος δεν θέλει να το παρακολουθήσει, να μην το παρακολουθεί, χωρίς καμία αιτιολόγηση. Δεν ξέρω γιατί το ΣτΕ προχώρησε σε αυτή την απόφαση, δεν ξέρω πού σκοντάφτει στο Σύνταγμα, δεν διάβασα κάποιο σοβαρό άρθρο συνταγματολόγου που να λέει ότι το ΣτΕ μπορεί να αποφασίζει για παιδαγωγικά θέματα, ούτε κάποιο σοβαρό άρθρο συνταγματολόγου που να εξηγεί ότι παραβιάζεται το Σύνταγμα όταν ένα μάθημα έχει συγκεκριμένες παιδαγωγικές αρχές. Εν πάση περιπτώσει, το ΣτΕ πήρε μια απόφαση για ένα θέμα που νομίζω ότι δεν ήταν καν της αρμοδιότητάς του, με κάθε επιφύλαξη, βεβαίως, καθώς δεν είμαι συνταγματολόγος.

Εάν καταλαβαίνω σωστά, επί της ουσίας το ΣτΕ απέρριψε τις προσπάθειες Φίλη και Γαβρόγλου να αλλάξουν το μάθημα των Θρησκευτικών. Εσείς γνωρίζετε σε ποια κατεύθυνση επιδίωκαν να κινηθούν;

Φυσικά. Έγινε μια τεράστια προσπάθεια, σε συνεργασία και με την Εκκλησία και με τις θεολογικές σχολές, πολλοί από τους καθηγητές των θεολογικών σχολών συνεργάστηκαν, προκειμένου να καταρτιστεί ένα πρόγραμμα το οποίο θα απέφευγε τον μεγάλο «σκόπελο», το μάθημα των Θρησκευτικών να μη γίνει μάθημα κατηχητικό αλλά να απευθύνεται σε όλους τους μαθητές. Γιατί και η Ιεραρχία της Εκκλησίας και οι θεολογικές σχολές αλλά και κάθε εχέφρων άνθρωπος αναγνωρίζει ότι ο θρησκευτικός εγγραμματισμός, δηλαδή η δυνατότητα τα παιδιά να καταλάβουν τι είναι θρησκεία, πώς λειτουργεί και γιατί είναι σημαντικό να υπάρχει ενδιαφέρον από την πλευρά της πολιτείας για τη θρησκευτική διαπαιδαγώγηση, για όλους αυτούς τους λόγους έγινε μια προσπάθεια να γίνει ένα μάθημα που θα απευθύνεται σε όλους τους μαθητές. Αυτή είναι και η λέξη-κλειδί: ένα μάθημα που δεν θα δημιουργεί πρόβλημα συνείδησης σε κάποιον. Έτσι, καταβλήθηκε μια προσπάθεια ώστε το μάθημα να είναι ανεκτό απ’ όλους τους μαθητές και να απευθύνεται σε όλους. Αυτό καταργήθηκε, γιατί υπάρχει μια περίεργη ερμηνεία του άρθρου του Συντάγματος που θεωρεί την ορθόδοξη πίστη ως επικρατούσα θρησκεία. Αν η ερμηνεία της λέξης «επικρατούσα» σημαίνει ότι είναι η μοναδική που αναγνωρίζουμε και όλοι οι άλλοι είναι εξοβελιστέοι, τότε πιστεύω –ξαναλέω, χωρίς να είμαι συνταγματολόγος– ότι είναι μια λάθος ερμηνεία: αντίκειται στους κανόνες της παιδαγωγικής, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κάθε λογικής.

Από τη στιγμή που η Εκκλησία έχει τη δυνατότητα να δώσει την ορθόδοξη παιδεία, γιατί υπάρχει τέτοιο ζήτημα;

Η Εκκλησία έκανε σύσκεψη με τους εκπροσώπους των θεολογικών σχολών και της Ιεράς Συνόδου, το θέμα των Θρησκευτικών συζητήθηκε και μάλιστα υπήρξε και σχετική εισήγηση από τον μητροπολίτη Ύδρας, που ήταν ο υπεύθυνος για τη συζήτηση από την πλευρά της Ιεράς Συνόδου, που ήταν θετική για τα νέα προγράμματα. Δηλαδή δεν βρήκε η Εκκλησία κάποιο σημείο όπου τα νέα προγράμματα προσέβαλλαν την ορθόδοξη πίστη. Δυστυχώς, στην ελληνική κοινωνία υπάρχει ένα πρόβλημα: πετάει κάποιος ένα σύνθημα και στη συνέχεια κάποιοι ακολουθούν, χωρίς να έχουν μελετήσει το πρόβλημα. Ειλικρινά σας λέω, δεν μπόρεσα να βρω ούτε μία μελέτη που να λέει με επιστημονικά, παιδαγωγικά επιχειρήματα ότι τα νέα προγράμματα των Θρησκευτικών απαξιώνουν ή αποδομούν την ορθόδοξη πίστη, σκανδαλίζουν τα παιδιά ή οτιδήποτε άλλο. Δυστυχώς, στην Ελλάδα είναι πολύ εύκολο να συσπειρώσει κάποιος μερικούς γονείς, οι οποίοι θα αρνηθούν να δεχτούν τα νέα προγράμματα. Είναι εύκολο να οργανώσει κάποιος μια κίνηση, η οποία ωστόσο θα αποδειχθεί εντέλει ότι όχι μόνο ήταν λάθος αλλά οργανώθηκε για να εξυπηρετήσει συγκεκριμένους στόχους.

Πώς θεωρείτε ότι θα εξελιχθεί η κατάσταση μετά την απόφαση του ΣτΕ;

Εκτιμώ ότι θα υπάρξει ένας μεγάλος αριθμός μαθητών ο οποίος θα ζητήσει απαλλαγή από τα Θρησκευτικά, όχι επειδή δεν είναι χριστιανοί, όχι επειδή προσβάλλεται η θρησκευτική τους ελευθερία, αλλά πολύ απλά για να γλιτώσουν μάθημα. Αν αυτό συμβεί, και η απόφαση του ΣτΕ αλλά και το υπουργείο Παιδείας είπαν ότι θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα άλλο μάθημα και αυτό είναι άλλη μια ελληνική ιδιαιτερότητα. Δημιουργούμε ένα πρόβλημα χωρίς να έχουμε τις υποδομές για να το αντιμετωπίσουμε και μετά αναζητούμε τις υποδομές. Πόσους θα διορίσει το υπουργείο Παιδείας που θα αναλάβουν να κάνουν το εναλλακτικό μάθημα; Ή θα το αναλάβουν οι ίδιοι οι θεολόγοι, οι οποίοι θα κάνουν στα μισά παιδιά κατηχητικό μάθημα και στα άλλα μισά εναλλακτικό; Και με ποιες υποδομές θα γίνει το εναλλακτικό μάθημα; Τα σχολεία, είναι γνωστό, αντιμετωπίζουν μεγάλο πρόβλημα χώρου. Πού θα βρεθούν αίθουσες για κάθε σχολείο, ώστε να λειτουργήσει το εναλλακτικό μάθημα; Αυτό είναι ένα τεράστιο πρόβλημα που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί και, ως εκ τούτου, θεωρώ ότι τελικά δεν θα εφαρμοστεί η απόφαση του ΣτΕ, γιατί είναι αδύνατο να εφαρμοστεί. Είναι μια ιδεολογική απόφαση που δεν έχει να κάνει ούτε με τις αρχές της παιδαγωγικής επιστήμης ούτε με το Σύνταγμα. Γιατί δεν νομίζω ότι βρέθηκε κάτι στα νέα προγράμματα σπουδών που να προσβάλλει την ορθόδοξη πίστη.

Ωστόσο, υπάρχει και δεύτερο τεράστιο πρόβλημα. Αν αναγνωρίζουμε το δικαίωμα σε κάθε μαθητή να αποφασίζει ποιο μάθημα θέλει να παρακολουθήσει και ποιο όχι, χωρίς αιτιολόγηση, σε ένα σχολείο όπου φοιτούν αρκετοί μουσουλμάνοι μαθητές, αυτοί έχουν δικαίωμα να ζητήσουν απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών και να απαιτήσουν μάθημα ισλαμικής κατήχησης, από τη στιγμή που αναγνωρίζουμε ότι το μάθημα πρέπει να καλλιεργεί κάποια συγκεκριμένη πίστη και όχι να ενημερώνει τους μαθητές για τη θρησκεία. Κι ακόμα πιο πέρα, στην Τουρκία, όταν ο Ερντογάν έκανε το λάθος να καταργήσει το ουδετερόθρησκο σχολείο, βγήκε από το πρόγραμμα το μάθημα της Βιολογίας, καθώς διδάσκει τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου. Αναρωτιέμαι αν αυτοί που μάζεψαν υπογραφές κατά των νέων προγραμμάτων και βιβλίων των Θρησκευτικών –που ήταν λίγοι, αλλά έκαναν θόρυβο– δεν θα μαζέψουν υπογραφές και κατά του μαθήματος της Βιολογίας.

(Συνέντευξη στον Δημήτρη Χρυσικόπουλο, FREE SUNDAY, 28.09.2019)