Το
έργο και τα συμφωνηθέντα των Επιτροπών διαλόγου του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας
και Θρησκευμάτων και της Εκκλησίας της Ελλάδος για τα νέα Προγράμματα στα
Θρησκευτικά Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου
Αλλαγές, διορθώσεις
και τροποποιήσεις των Προγραμμάτων Σπουδών του Μαθήματος των Θρησκευτικών στα
ισχύοντα ΦΕΚ του 2017
Σταύρου Γιαγκάζογλου
Επικ. Καθηγητή Τμήματος
Θεολογίας ΕΚΠΑ
1. Ο θεσμικός
διάλογος του Υπουργείου Παιδείας με την Εκκλησία της Ελλάδος και της Κρήτης για
το μάθημα των Θρησκευτικών
Συγκρότηση Επιτροπών διαλόγου και συνεργασίας
Ως γνωστόν, οι
προσβληθείσες στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) Υπουργικές Αποφάσεις οδήγησαν
στην καθολική εφαρμογή των Προγραμμάτων Σπουδών (ΠΣ) στα Θρησκευτικά Δημοτικού-Γυμνασίου
και Λυκείου, η οποία έγινε τον Σεπτέμβριο του 2016. Λόγω του θορύβου που
προκλήθηκε από τις συστηματικές επικρίσεις στις οποίες προέβαιναν διάφοροι
κύκλοι και ο οποίος εντάθηκε μετά την καθολική εφαρμογή των ΠΣ, ο Υπουργός
Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων κ. Κωνσταντίνος Γαβρόγλου κατά την πρώτη
συνάντησή του με τον Μακ. Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμο
στις 21-11-2016, διαβεβαίωσε τον Αρχιεπίσκοπο ότι θα υπάρξει διάλογος και
συνεργασία για το μάθημα των Θρησκευτικών, στο πλαίσιο της λειτουργίας και των
ειδικών επιτροπών Πολιτείας – Εκκλησίας, οι οποίες είχαν συσταθεί εκατέρωθεν με
κοινή απόφαση.
Ακολούθως και
ύστερα από συνεννόηση με τον Υπουργό Παιδείας συγκροτήθηκε Επιτροπή του
Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων (ΥΠΠΕΘ) και του Ινστιτούτου
Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) με τα κάτωθι μέλη:
1. Γεράσιμος Κουζέλης, Πρόεδρος
του ΙΕΠ, ως Πρόεδρος της Επιτροπής
2. Γεώργιος Καλαντζής, Γενικός
Γραμματέας Θρησκευμάτων του ΥΠΠΕΘ, ως μέλος
3. Σταύρος Γιαγκάζογλου, Σύμβουλος
ΥΠΠΕΘ, αποσπασμένος στο ΙΕΠ, ως μέλος
4. Γεώργιος Στριλιγκάς, Σχολικός
Σύμβουλος Θεολόγων Κρήτης, ως μέλος
Χρέη γραμματέως: Χριστίνα Μαλτέζου, Διοικ. Υπάλληλος ΠΕ1, αποσπασμένη
στο ΙΕΠ (Απόσπασμα
Πρακτικού του ΙΕΠ 10/2-03-2017, ΑΔΑ 71ΘΜΟΞΛΔ-ΗΒΒ).
Το ΙΕΠ, στο πλαίσιο διαλόγου και
συνεργασίας με την αντίστοιχη Επιτροπή της Εκκλησίας της Ελλάδος για τα
υφιστάμενα Προγράμματα Σπουδών στα Θρησκευτικά, κάλεσε ως συμβούλους - εμπειρογνώμονες
της αντίστοιχης Επιτροπής του ΥΠΠΕΘ-ΙΕΠ στις 3 και στις 26 Απριλίου 2017 τους
κάτωθι:
1. Παναγιώτη Υφαντή,
Αν. Καθηγητή Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ,
2. Βασιλική
Μητροπούλου, Αν. Καθηγήτρια Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ,
3. Μάριο Λιάγκη, Επ.
Καθηγητή Τμήματος Θεολογίας ΕΚΠΑ,
4. Μαρία Συργιάννη,
Σχολική Σύμβουλο Θεολόγων, Περιφερειακή Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας και
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κεντρικής Μακεδονίας,
5. Αλέξανδρο Κόπτση, Σχολικό Σύμβουλο
Δημοτικής Εκπαίδευσης, Περιφερειακή Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας
Εκπαίδευσης Κεντρικής Μακεδονίας.
Η Ιερά Σύνοδος της
Εκκλησίας της Ελλάδος (ΙΣΙ), αποδεχόμενη πρόταση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και
πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου, περί συγκρότησης Επιτροπής εξ αρχιερέων για τον
διάλογο και τη συνεργασία με το ΥΠΠΕΘ για τα Θρησκευτικά, με την Απόφαση
4804/2127/10-10-2016, προέβη κατά την έκτακτη β΄ συνεδρία της ΙΣΙ στις 9-3-2017
στην εξουσιοδότηση της ορισθείσας Τριμελούς εξ Αρχιερέων Επιτροπής να
συμμετάσχει στον διάλογο με την αντίστοιχη Επιτροπή του ΥΠΠΕΘ/ΙΕΠ.
Η εν λόγω Επιτροπή της Εκκλησίας συγκροτήθηκε ως εξής:
Μητροπολίτης
Ύδρας Εφραίμ, Πρόεδρος
Μητροπολίτης
Μεσσηνίας, Χρυσόστομος, Καθ. Τμήματος Θεολογίας ΕΚΠΑ
Μητροπολίτης
Μεσογαίας, Νικόλαος
Μητροπολίτης
Αρκαλοχωρίου, Ανδρέας (Εκκλησία Κρήτης), Καθ. Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ
Χρέη
γραμματέως: ο Πανοσ. Ἀρχιμ. Φιλόθεος Θεοχάρης.
Η Επιτροπή
της Εκκλησίας κάλεσε ως συμβούλους - εμπειρογνώμονές της
τους κάτωθι:
1.Κωσταντίνος Κορναράκης, Αν. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ,
2. Αθανάσιος
Στογιαννίδης, Επ. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ,
3. Στυλιανός
Τσιπούρας, Σχολικός Σύμβουλος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης,
4. Κωνσταντίνος
Πρέντος, Εκπαιδευτικός Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης.
Επισημαίνεται
ότι και οι δύο Επιτροπές στελεχώθηκαν από πρόσωπα υψηλού θεσμικού κύρους καθώς
και από εξειδικευμένους παιδαγωγούς και επιστήμονες από την τριτοβάθμια, τη
δευτεροβάθμια και την πρωτοβάθμια εκπαίδευση με ανάλογη παιδαγωγική και
επιστημονική εμπειρία και ενασχόληση.
Η διεξαγωγή του διαλόγου
Η πρώτη
συνεδρίαση των δύο Επιτροπών έγινε με την παρουσία του Υπουργού Παιδείας κ. Κωνσταντίνου
Γαβρόγλου στο ΥΠΠΕΘ. Ακολούθησαν στο ΙΕΠ πέντε (5) πολύωρες συναντήσεις εργασίας
των δύο Επιτροπών στις ακόλουθες ημερομηνίες: 14 Μαρτίου 2017, 22 Μαρτίου 2017,
3 Απριλίου 2017, 14 Απριλίου 2017 και 26 Απριλίου 2018.
Στο πλαίσιο
των εργασιών διαλόγου και συνεργασίας των δύο αυτών Επιτροπών πραγματοποιήθηκε
ένας ευρύτερος διάλογος μεταξύ φορέων και προσώπων που σχετίζονται με το μάθημα
εδώ και πολλά χρόνια. Επιστέγασμα αυτού του διαλόγου αποτέλεσε η έκδοση των
νέων ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου σε νέα ΦΕΚ
(2104/19-6-2017 & 2105/19-6-2017).
Κατά τις
συναντήσεις εργασίες έγινε αρχικά ευρεία συζήτηση για την ακολουθητέα πορεία
του διαλόγου και συμφωνήθηκε να εξεταστούν αναλυτικά τα περιεχόμενα των ΠΣ και οι θέσεις και
παρατηρήσεις της Εκκλησίας ανά βαθμίδα, ανά τάξη και ανά θεματική ενότητα. Η
Επιτροπή της Εκκλησίας παρουσίαζε τις παρατηρήσεις και τις επισημάνσεις της
καθώς και τις προτάσεις της. Ακολούθως η Επιτροπή του ΥΠΠΕΘ/ΙΕΠ συζητούσε μία
προς μία τις θέσεις της Εκκλησίας και παρείχε τις αναγκαίες εξηγήσεις, εξέφραζε
τις προσεγγίσεις της στο πλαίσιο της φιλοσοφίας και της συνοχής των ΠΣ, δεχόταν
ή τροποποιούσε τεκμηριωμένα τις προτάσεις της Επιτροπής της Εκκλησίας και,
ακολούθως, πρότεινε τεχνικά και λεκτικά τις ανάλογες αλλαγές, βελτιώσεις και
διορθώσεις στα ΠΣ, οι οποίες και γίνονταν δεκτές από την Επιτροπή της
Εκκλησίας. Σχεδόν όλες οι παρατηρήσεις της Επιτροπής της Εκκλησίας στα ΠΣ
έγιναν δεκτές και σχηματοποιήθηκαν τεχνικά και λεκτικά από την Επιτροπή του
ΥΠΠΕΘ/ΙΕΠ.
Ακολούθως, και
μολονότι αυτό δεν ήταν κύριο έργο των δύο Επιτροπών, έγινε συζήτηση και παρουσίαση
των υπό δημιουργία κατά τη χρονική περίοδο εκείνη 11 Φακέλων Μαθήματος στα
Θρησκευτικά Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου. Επιπλέον, η Επιτροπή της
Εκκλησίας εξέφρασε την άποψή της για κάθε Φάκελο Μαθήματος ώστε και τα
διδακτικά υλικά και εργαλεία του μαθήματος των Θρησκευτικών να τύχουν της
αποδοχής και σύμφωνης γνώμης της. Μετά την ολοκλήρωση της εξέτασης των
περιεχομένων των ΠΣ, η Επιτροπή του ΥΠΠΕΘ/ΙΕΠ προχώρησε σε συστάσεις προς τους
συντάκτες των Φακέλων Μαθήματος για την ενσωμάτωση των συμφωνηθέντων αλλαγών
στα ΠΣ. Επισημαίνεται ότι ο διάλογος και η συνεργασία που πραγματοποιήθηκε
μεταξύ Πολιτείας και Εκκλησίας με θέμα την εξέταση εγκεκριμένων διδακτικών
υλικών στα Θρησκευτικά, έγινε για πρώτη φορά, ενώ ουδέποτε άλλοτε δεν έχει
συμβεί κάτι ανάλογο σε μορφή και έκταση και μάλιστα για ΠΣ υπό δημοσίευση σε
ΦΕΚ και υπό συγγραφή διδακτικά υλικά, όπως είναι οι Φάκελοι Μαθήματος στα
Θρησκευτικά. Πράγματι, όλα αυτά τα χρόνια και μάλιστα μετά τη Μεταπολίτευση και
τον Καταστατικό Χάρτη της Εκκλησίας της Ελλάδος, η Εκκλησία εξέφραζε την άποψή
της μετά τη δημοσίευση των Προγραμμάτων και την έκδοση των βιβλίων και όχι από
πριν. Μάλιστα, το έπραττε αυτό, σύμφωνα με τον Ν.590/1977, άρθρο 9 παρ.
5, (ΦΕΚ Α΄ 146 – Περί του Καταστατικού Χάρτου της Εκκλησίας της Ελλάδος), βάσει του οποίου η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας
της Ελλάδος «παρακολουθεί το δογματικόν περιεχόμενον των διά τα σχολεία της
Στοιχειώδους και Μέσης Εκπαιδεύσεως προοριζομένων διδακτικών βιβλίων του
μαθήματος των Θρησκευτικών». Αυτή
τη φορά, η συμμετοχή της Εκκλησίας της Ελλάδος, διευρυμένη και με τη συμμετοχή της Εκκλησίας της Κρήτης, δεν
περιορίστηκε στην παρακολούθηση μόνον του δογματικού μέρους των βιβλίων, αλλά
λόγω της υφής των νέων Προγραμμάτων και των διδακτικών υλικών τους, αλλά το
ενδιαφέρον και η έκφραση γνώμης της αφορούσε και τα ΠΣ και τα διδακτικά υλικά
σε έντυπη μορφή βιβλίου. Συνεπώς, το τελικό αποτέλεσμα του διαλόγου και οι
συμφωνηθείσες αλλαγές στα ΠΣ προέρχεται από συμφωνία μεταξύ των δύο ειδικών
Επιτροπών Πολιτείας και Εκκλησίας με σεβασμό βέβαια στον Καταστατικό Χάρτη και στην
ελευθερία της Πολιτείας να ρυθμίζει την εκπαίδευσή της με σεβασμό στον
δημοκρατικό πολιτισμό, καθώς και στα ανθρώπινα δικαιώματα όλων.
Το αποτέλεσμα
του διαλόγου σε νέα ΦΕΚ
Οι αλλαγές
που συμφωνήθηκαν μεταξύ των δύο Επιτροπών Πολιτείας και Εκκλησίας οδήγησαν στην
κατάργηση των προηγούμενων ΦΕΚ του 2016 (υπουργική απόφαση 143575/Δ2/07-09-2016
και ΦΕΚ Β΄2920/13-09-2016 και υπουργική απόφαση 143579/Δ2/07-09-2016 και ΦΕΚ Β΄
2906/13-09-2016) και στην άμεση δημοσίευση νέων ΦΕΚ. Πρόκειται για το Πρόγραμμα
Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού–Γυμνασίου με την Απόφαση
101470/Δ2/16-06-2017, στο ΦΕΚ Β 2104/19-6-2017 και το Πρόγραμμα Σπουδών στα
Θρησκευτικά Λυκείου με την Απόφαση 99058/Δ2/13-06-2017 στο ΦΕΚ Β
2105/19-6-2017.
Το καλό κλίμα του διαλόγου και κυρίως το τελικό του αποτέλεσμα του κρίθηκε
θετικό από την Επιτροπή της Εκκλησίας. Ο Πρόεδρος της εν λόγω Επιτροπής,
Μητροπολίτης Ύδρας Σπετσών και Αιγίνης κ. Εφραίμ, δήλωσε ενώπιον όλων στο τέλος
της τελευταίας συνεδρίας στις 26 Απριλίου 2017 τα εξής:
Σεβ.
Ὕδρας: Εὐχαρίστησε ὅλους γιά τήν βοήθεια
καί τήν συμβολή τους. Ἐπεσήμανε ὅτι ἡ
Κυβέρνηση κατενόησε τήν ἀγωνία τῆς Ἐκκλησίας γιά τό ΜτΘ καί συνέβαλε
ὥστε νά βρεθει λύση μέσα ἀπό διάλογο καί νά μήν ἐπέλθει ἡ σύγκρουση, ἡ ὁποία δέν ἦταν ἐπιθυμία οὔτε της Ἐκκλησίας,
οὔτε τῆς Πολιτείας. Τόνισε ὅτι ὑπήρξαν
σέ ὅλες τίς συναντήσεις, πολλές τοποθετήσεις καί διαφωνίες, ἀλλά ὅλες ἦταν εἰλικρινεῖς. Ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἱ.
Συνόδου συμμετεῖχε μέ χαρᾶ καί ἐλπίδες στόν
διάλογο γιά τήν τροποποίηση και βελτίωση τοῦ νέου ΠΣ τοῦ ΜτΘ καί ἔχει τήν προσδοκία ὅτι οἱ παρατηρήσεις πού
κατεγράφησαν θά ληφθοῦν ὑπ’ ὄψιν καί
θά ἐκδοθεῖ νέο ΦΕΚ, τό ὁποῖο
θά τροποποιεῖ τά ΠΣ, ὅπου χρειάζεται.
Ὡς πρός τούς Φ. Ὑλικοῦ, τόνισε ὅτι
θά πρέπει νά προέλθουν ἀπό τά τροποποιημένα
ΠΣ, ἀλλά αὐτό ἀποτελεῖ εὐθὐνη τῆς Πολιτείας καί ὄχι τῆς Ἐπιτροπῆς, ἡ ὁποία δεν ἔχει ἐξουσιοδοτηθεῖ πρός τοῦτο.
Εἶπε, ἀκόμη, ὅτι ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἱ.
Συνόδου κατενόησε κάποια πράγματα μετά ἀπό
τίς κατάλληλες ἐξηγήσεις καί
διευκρινήσεις πού ἐδόθησαν ἀπό τούς συντάκτες τῶν
νέων ΠΣ.
Ἀκόμη, ἐξέφρασε τήν ἄποψη ὅτι ὅσοι
συμμετεῖχαν στόν διάλογο ἀνέλαβαν ἕνα σοβαρό
βάρος, ἔχοντας ἐπίγνωση ὅτι ἀρκετές ἀντιδράσεις θά ἐκτονωθοῦ στά συγκεκριμένα πρόσωπα, ἀλλά,πέρα ἀπό αὐτό,
τόνισε τήν ἀξία τῆς σύνεσης καί τήν σημασία
νά Ὑπάρξει ἕνα καλό ἀποτέλεσμα στήν τάξη.
Τέλος, εἶπε ὅτι ἡ Κατήχηση εἶναι
ἔργο τῆς Ἐκκλησίας πού δέν τό ἐκχωρεῖ σέ κανένα
καί μάλιστα ἔχει ἄμεση σχέση μέ τήν ἴδια τήν Θεία Λατρεία Της.
Ακολούθως, η σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής της Εκκλησίας
για τις αλλαγές και τροποποιήσεις στα ΠΣ αποτυπώνεται επίσημα στην Έκθεση –
Εισήγηση του Προέδρου της μητροπολίτη Ύδρας,
Σπετσών και Αιγίνης κ. Εφραίμ ενώπιον της Έκτακτης Συνόδου της Ιεραρχίας της Εκκλησίας
της Ελλάδος στις 27.6.2017, στην οποία, μεταξύ άλλων, σημείωσε τα εξής:
«Ὁ Ὀρθόδοξος Προσανατολισμός αὐτοῦ
[του μαθήματος των Θρησκευτικών] καταδεικνύεται,
κατά τήν γνώμην μας, καί μετά τίς γενόμενες ἀλλαγές και τροποποιήσεις τόσον στό Πρόγραμμα Σπουδών, ὅσον καί
κυρίως στούς Φακέλους Μαθητοῦ,
τούς ὁποίους ἐξετάσαμε ἅμα τῇ δημοσιεύσει αὐτῶν καί διεπιστώσαμεν ὅτι ἡ διαμόρφωσίς των ἔλαβε ὑπ’ ὄψιν
τόν διάλογον».
Ταυτόχρονα,
στην Εισήγηση αυτή επισημαίνεται ότι,
«Τό
Νέο Πρόγραμμα Σπουδῶν, ἀπό ἄποψη ἐπιστημονική, δέν μπορεῖ νά ὑποστηριχθεῖ ὅτι εἶναι
θρησκειολογικό, οὔτε ὅτι ἀκολουθεῖ τήν λεγόμενη φαινομενολογική προσέγγιση…
Τόν
οὐσιαστικότερο ρόλο γιά τήν ἐπιτυχία τόν ἔχει ὁ ἐμπνευσμένος διδάσκων. Ἐάν αὐτό ἰσχύει, τότε τό ὁποιοδήποτε
Πρόγραμμα Σπουδῶν μπορεῖ εὔκολα νά ἀποδομηθεῖ
ὡς πρός τήν φιλοσοφία του… Ὁ διδάσκων θά κάνει ὥστε τό Μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν νά γίνει ἕνα ἐξαιρετικά
σπουδαῖο μάθημα, πού μπορεῖ νά δώσει
ἀπαντήσεις ἀπέναντι σέ κρίσιμα ὑπαρξιακά ζητήματα, ὅπως ὁ θάνατος, ἡ ζωή, ἡ εὐτυχία, ὁ πόνος, ἡ ὕπαρξη ἤ ἡ ἀνυπαρξία
τοῦ Θεοῦ, ἡ κοινωνική ἀδικία, οἱ
πάσης φύσεως ἀνισότητες, ἡ διατήρηση καί διάσωση τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος κ.ἄ. καί νά καταδείξει τήν
τεράστια συμβολή τῆς θρησκείας στό πνεῦμα,
στήν τέχνη καί στόν πολιτισμό.
Ἔτσι
τό Μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν καλλιεργεῖ στούς μαθητές μιά κουλτούρα διαλόγου μέ τά ἐρωτήματα αὐτά. Ἡ πεμπτουσία
τῆς προσφορᾶς του βρίσκεται στό
ὅτι πραγματεύεται θέματα πού σχετίζονται μέ τό νόημα τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης…
Ὁ
διάλογος μέ τό διαφορετικό δέν μπορεῖ νά ἀπουσιάζει ἀπό τό Μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν σέ μιά κοινωνία πού βιώνει
τόν πλουραλισμό…
Ἔτσι
τό Μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν ἄν ἐπιδιώκει νά εἶναι ἕνα μάθημα ὑποχρεωτικό γιά ὅλους, ἀνεξάρτητα ἀπό τίς
θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, τότε
δέν ἔχει τήν πολυτέλεια νά πραγματεύεται θέματα μόνο μέσα ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία˙ κρίνεται
ἀναγκαία ἡ ἀναφορά σέ σύγχρονα μεγάλα θρησκεύματα,
ὄχι ὅμως νά ἀξιοποιήσει τήν διδασκαλία τους ὡς ἑρμηνευτικό πλαίσιο, ἀλλά γιά νά δώσει στόν
μαθητή τήν εὐκαιρία νά ἀντιληφθεῖ ὅτι τό θρησκευτικό
φαινόμενο βιώνεται ποικιλοτρόπως καί ὅτι τό νόημα τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς μπορεῖ νά ἑρμηνεύεται μέσα ἀπό πολλές
διαφορετικές καί ἀντικρουόμενες
ὀπτικές γωνίες. Ἔτσι τό Μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν καθίσταται μάθημα πού καταφάσκει στόν
διάλογο καί στήν ἀναγνώριση τῆς θρησκευτικῆς ἑτερότητας.
Ἐξ
ἄλλου, σέ μιά κοινωνία ἑτερότητας καλεῖται νά ζήσει ὁ μελλοντικός πολίτης καί σέ μιά κοινωνία ἑτερότητας καλεῖται νά
καλλιεργήσει τή θρησκευτική του συνείδηση.
(Ἐδῶ ἀποκλείονται οἱ φανατισμοί, φονταμενταλισμοί, μισαλλοδοξίες κ.τ.ὅ.). …Χρειαζόμαστε αὐτούς πού θά
διαλεχθοῦν μέ τήν ἐποχή μας, καί θά ἀναδείξουν
τήν μαρτυρία τοῦ Εὐαγγελίου, καί τότε πολλοί ἄθεοι θά γίνουν ἔνθεοι».
2. Αλλαγές, διορθώσεις και διαφοροποιήσεις των Προγραμμάτων Σπουδών
του Μαθήματος των Θρησκευτικών στα ισχύοντα ΦΕΚ του 2017
Δημοτικό
Α΄ Κύκλος (Γ΄
& Δ΄ τάξη Δημοτικού)
α) Οι αναφορές σε
άλλες Θρησκείες περιορίστηκαν σε σχέση με τα ΠΣ του 2016, εκτός από τον
Χριστιανισμό, στις δύο άλλες μονοθεϊστικές αβρααμικές θρησκείες (Ιουδαϊσμός και
Ισλάμ), με περαιτέρω τροποποιήσεις για την καθεμιά, ελαχιστοποιώντας τις
σχετικές αναφορές στα απολύτως απαραίτητα. Οι αναφορές αυτές γίνονται πλέον στη
βάση της απλής πληροφόρησης, ενώ η αναλυτικότερη εξέταση γίνεται σε μεγαλύτερες
τάξεις.
β) Καθώς η έννοια
του «συμβόλου» θεωρήθηκε αρκετά δύσκολη ως προς την κατανόησή της από τους
μαθητές της Γ΄ Δημοτικού, τα Σύμβολα των άλλων θρησκειών μεταφέρθηκαν στην ΣΤ΄
Δημοτικού και, μάλιστα, αναφέρονται πλέον επιγραμματικά.
γ) Έγιναν οι
κατάλληλες τροποποιήσεις, ώστε οι θεματικές ενότητες 1, 4, 5, 6, 7 της Δ΄ τάξης
του Δημοτικού να αναδιατυπωθούν με απλούστερο τρόπο, ώστε να δίνει τη
δυνατότητα στους μαθητές να κατανοήσουν πληρέστερα το περιεχόμενό τους.
Συγκεκριμένα, έγιναν
αλλαγές, διορθώσεις, προσθήκες και τροποποιήσεις σχεδόν σε όλες της θεματικές
ενότητες της Γ΄ τάξης (Γ2, Γ3, Γ4, Γ5, Γ6, Γ7, Γ8).
1. Τα εναπομείναντα
σύμβολα των αβρααμικών θρησκειών (Ιουδαϊσμός και Ισλάμ) απλοποιούνται και μεταφέρονται
στο τέλος της θεματικής ενότητας Γ2.
2. Εκτεταμένες
τροποποιήσεις και βελτιώσεις στα Βασικά Θέματα (ΒΘ) και στα Προσδοκώμενα Μαθησιακά
Αποτελέσματα (ΠΜΑ) της θεματικής ενότητας Γ2.
3. Τροποποιήσεις
και μετακινήσεις στοιχείων στις θεματικής ενότητας Γ3 και Γ4.
4. Διορθώσεις, τροποποιήσεις
και βελτιώσεις στη θεματική ενότητα Γ5. Στα ΒΘ έχουμε τροποποίηση στο ΙΙ.ii ως εξής: «Ο
Συμεών αναγνωρίζει τον Χριστό ως Θεό και σωτήρα του κόσμου». Ανάλογες με το ΙΙ.ii τροποποιήσεις γίνονται και στα ΠΜΑ.
5. Αναδιατυπώσεις
και τροποποιήσεις στη θεματική ενότητα Γ6.
6. Αναδιατύπωση και
συμπλήρωση του τίτλου της θεματικής ενότητας Γ7 ως εξής: «Χριστός
Ανέστη»: Γιορτάζοντας το χριστιανικό Πάσχα». Ανάλογες
τροποποιήσεις στα ΒΘ.
7. Προσθήκες και
τροποποιήσεις στα ΒΘ, στα ΠΜΑ της θεματικής ενότητας Γ8.
8. Τροποποιήσεις
στα ΒΘ και στα ΠΜΑ της θεματικής ενότητας Δ1 ως προς τη σαφή και διακριτή
αναφορά στην προσευχή του Ισλάμ και του Ιουδαϊσμού από τον Χριστιανισμό.
9. Προσθήκη στον
τίτλο της θεματικής ενότητας Δ2 αναφοράς στην Παναγία («Παναγία,
η Μητέρα του Θεού»).
10. Αφαίρεση ΠΜΑ
από τη θεματική ενότητα Δ3.
Προσθήκη στα ΒΘI στη θεματική ενότητα Δ4:
«Τα
χαρίσματα στην Α΄ Κορ. 12-14». Τροποποίηση στο ΒΘ III της θεματικής ενότητας
Δ4: «Ένα παιδί βαπτίζεται».
11. Τροποποιήσεις
στις αναφορές για τις τελετές ενηλικίωσης των Εβραίων και των Μουσουλμάνων.
12. Τροποποίηση στα
ΠΜΑγ,δ,ε, καθώς και στο ΒΘ1, καθώς και προσθήκες και αφαιρέσεις στοιχείων.
13. Διορθώσεις στα
ΒΘ II και III της θεματικής ενότητας
Δ6 και προσθήκη στη Δραστηριότητες Β5.
14. Αφαίρεση
στοιχείων για τον Ιουδαϊσμό και το Ισλάμ στο ΒΘ III της θεματικής ενότητας Δ7. Στα ιερά βιβλία
άλλων θρησκειών διατηρείται η αναφορά μόνο στο Κοράνιο και στην εβραϊκή ΤΕΝΑΚΑ.
B΄ Κύκλος (E΄
& ΣΤ΄ τάξη Δημοτικού)
Έγιναν μια σειρά
τροποποιήσεις και αλλαγών στις θεματικές ενότητες της Ε και ΣΤ΄ τάξης
Δημοτικού, ώστε οι διάφορες αναφορές να είναι απλούστερες εννοιολογικά και να
αποφευχθεί ενδεχόμενη εντύπωση σύγχυσης στην προσέγγιση των θεμάτων μεταξύ
Χριστιανισμού και άλλων θρησκειών του κόσμου.
Συγκεκριμένα έγιναν
αλλαγές και τροποποιήσεις ή προσθήκες
στις θεματικές ενότητες Ε1, Ε2, Ε3, Ε6 και ΣΤ4, ΣΤ5, ΣΤ6, ΣΤ7.
1. Τροποποιήσεις στο
ΠΜΑ στ και στο ΒΘ IV της θεματικής ενότητας Ε1 ως προς τη σαφή και διακριτή
αναφορά στον Χριστιανισμό και σε άλλες θρησκείες.
2. Αλλαγές και
τροποποιήσεις στα ΠΜΑ γ, δ της θεματικής ενότητας Ε2.
3. Αλλαγές και τροποποιήσεις στα ΒΘ ii., iii.,
vi. της θεματικής ενότητας Ε3,
προκειμένου να αποφευχθεί οποιαδήποτε σύγχυση στο θέμα της άσκησης και της
νηστείας στον Χριστιανισμό και σε άλλες θρησκευτικές παραδόσεις.
4. Προσθήκες και τροποποιήσεις
στα ΒΘ ΙΙΙ της θεματικής ενότητας Ε6 για το έργο του αγίου Κοσμά του Αιτωλού
και σύγχρονων ιεραποστόλων.
5. Τροποποίηση στο
ΒΘ II.iii της θεματικής ενότητας ΣΤ4.
6. Τροποποίηση στο ΒΘ ΙΙΙ, iii: «Ιησούς
Χριστός: Το πρόσωπο που ενώνει τους Χριστιανούς όλου του κόσμου».
7. Τροποποιήθηκε
η θεματική ενότητα ΣΤ5 με τον τίτλο «Διαφορετικές παραδόσεις, κοινή συνείδηση»,
ώστε να μην προκαλείται τυχόν σύγχυση στον μαθητή περί «κοινής θρησκευτικής
συνείδησης».
8. Τροποποιήσεις, προσθήκες και
αφαιρέσεις στη θεματική ενότητα ΣΤ6 στο ΒΘΙ:
Ι. Ποιος είναι ο γείτονάς μου;
i.
Γνωρίζοντας τους θρησκευτικά
«άλλους» που ζουν στη γειτονιά, στο χωριό, στην πόλη μας
ii.
Θρησκείες που υπάρχουν στην Ελλάδα
iii.
Σύμβολα και ιερά βιβλία θρησκειών
iv.
Σεβασμός των θρησκευτικά «άλλων»
9. Προσθήκες τόπων στο ΒΘ 7 στη
θεματική ενότητα ΣΤ7.
Γυμνάσιο
Τροποποιήθηκε ως
προς την ορολογία της η θεματική ενότητα «Ιουδαϊσμός - Ισλάμ – Θρησκευτικές
αναζητήσεις και εμπειρίες της μακρινής Ανατολής» της Α΄ Γυμνασίου, ώστε να
αντιστοιχεί στην ωριμότητα κατανόησης του ζητήματος εκ μέρους των μαθητών. Στις
ενότητες της Β΄ Γυμνασίου, στις οποίες υπάρχει η προσέγγιση της οργάνωσης της
Εκκλησίας στον ιστορικό χρόνο, έγιναν τροποποιήσεις, ώστε να αποφευχθεί η
παράλληλη ιστορική αναφορά άλλων θρησκευτικών κοινοτήτων. Φωτογραφίες της Β΄
Γυμνασίου με συμπροσευχές θρησκευτικών ηγετών, οι οποίες θα μπορούσαν να
δημιουργήσουν σύγχυση, αντικαταστάθηκαν στους Φακέλους με σχέδια ζωγραφικής.
Έγιναν τροποποιήσεις στις θεματικές ενότητες 2, 3 της Γ΄ Γυμνασίου, καθώς το διαθρησκειακό
περιεχόμενο, όπως ήταν διατυπωμένο, θα μπορούσε ενδεχομένως να προκαλέσει σύγχυση.
Συγκεκριμένα,
έγιναν αλλαγές και τροποποιήσεις στις θεματικές ενότητες Α1, Α3, Β1, Γ1.
1. Στη θεματική
ενότητα Α1, έγινε διόρθωση στο ΒΘ ΙΙΙ, iv: «Κοινοβιακός μοναχισμός. Η
πνευματική πολιτεία της ερήμου».
2. Στη θεματική
ενότητα Α3 έγινε τροποποίηση στον τίτλο: «Πώς ζουν οι Χριστιανοί;
Η νέα ζωή στην Εκκλησία».
3. Στη θεματική ενότητα Α5 στο ΒΘ Ι.iv, έγινε τροποποίηση ως εξής: «Η
πνευματική προϊστορία του Χριστιανισμού».
4. Στη θεματική
ενότητα Β1, στο ΒΘ II,iii, διορθώθηκε ο τίτλος: «Εικονομαχία:
Η σύγκρουση για τις εικόνες».
5. Στη θεματική ενότητα Β1, στο ΒΘ
ΙΙΙ. Ii. Iσλάμ έγινε διόρθωση ως εξής: «Iσλάμ (από την
απαγόρευση του εικονισμού στα αραβουργήματα)»
6. Στη θεματική ενότητα Γ1, στο ΒΘ IV.Iii, διορθώθηκε ο τίτλος: «Κοινή Διακήρυξη Ορθοδόξων - Ρωμαιοκαθολικών
(2006)»
7. Στη θεματική ενότητα Γ2, στο ΒΘ
V.i. προστέθηκε: «Ο
σεβασμός των θρησκευτικών συμβόλων»
8. Στη θεματική ενότητα Γ3, με
τίτλο: «Σύγχρονες θρησκευτικές μορφές στην Ορθοδοξία και στον κόσμο» έγινε προσθήκη αναφοράς του Μητροπολίτη Περγάμου και ακαδημαϊκού Ιωάννη
Ζηζιούλα.
Με βάση τα ανωτέρω, έγιναν αλλαγές στους Φακέλους Μαθήματος στις τάξεις
του Γυμνασίου και επιπροσθέτως οι εξής:
Α Γυμνασίου
1.
Σελ. 19. Προτάσεις για εργασίες και δραστηριότητες στην τάξη.- Διόρθωση: «Φανταστείτε
ότι ως χριστιανοί ζείτε στην εποχή του αυτοκράτορα Δέκιου…»
2. Σελ.
29-30 του Φακέλου Μαθήματος.
Β Γυμνασίου
1. Σελ. 26. Αλλαγή του τίτλου: «Η
απεικόνιση του θείου σε άλλες θρησκευτικές παραδόσεις».
2. Σελ.
62-64. Αλλαγή των τίτλων ως εξής:
Ι. Ο άνθρωπος: «Αυτός ο κόσμος ο μικρός ο
μέγας»
Η εικόνα του ανθρώπου: από τον Οδυσσέα
μέχρι τους υπερήρωες των σύγχρονων κόμικ.
3. Σελ. 90
Ιδέες για εργασία και δραστηριότητες- ο όρος «Ιδεοθύελλα» έγινε: «Καταιγισμός
ιδεών».
4.
Σελ. 28. Iσλάμ: «Από την απαγόρευση του
εικονισμού στα αραβουργήματα».
Λύκειο
Ως προς το
Πρόγραμμα Σπουδών του Λυκείου και μολονότι δεν υπήρξαν παρατηρήσεις από την
πλευρά της Επιτροπής της Εκκλησίας - οι προτάσεις για αλλαγές και τροποποιήσεις
που έγιναν από την Επιτροπή της Εκκλησίας αφορούσαν στα προτεινόμενα υλικά στον
Οδηγό Εκπαιδευτικού και στις
δραστηριότητες- η Επιτροπή του
Υπουργείου/ΙΕΠ προχώρησε σε μία πλήρη
και δομική αναθεώρηση του Οδηγού
Εκπαιδευτικού αλλά και σε βελτιώσεις και διορθώσεις στο ίδιο το ΠΣ του
Λυκείου.
Οι αλλαγές αυτές αφορούν
στους γενικούς σκοπούς της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης, καθώς και άλλες βελτιώσεις
και διορθώσεις στο ΠΣ. Αν μελετήσει κανείς με προσοχή τους γενικούς σκοπούς, θα
διαπιστώσει ότι επήλθαν αλλαγές και τροποποιήσεις, εκτός από τους γενικούς
σκοπούς, έγιναν επίσης στα Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα (ΠΜΑ), στην
Αξιολόγηση καθώς και στη Μέθοδο-Δραστηριότητες του εν λόγω ΠΣ. Επιπλέον, έγινε
μεγάλης κλίμακας αναθεώρηση στον Οδηγό Εκπαιδευτικού, στις προτεινόμενες
δραστηριότητες και τα προτεινόμενα εκπαιδευτικά υλικά, πράγμα που είναι ακόμη
πιο σημαντικό, αφού με βάση τον Οδηγό Εκπαιδευτικού υλοποιείται το ΠΣ και
διδάσκουν οι εκπαιδευτικοί. Το ζήτημα αυτών των τροποποιήσεων στο ΠΣ και στον
Οδηγό Εκπαιδευτικού είναι καίριο, καθώς ένα ΠΣ στην εφαρμογή του εξαρτάται από
τους σκοπούς που υπηρετεί με το περιεχόμενό του και με τα ΠΜΑ που αναλύουν
αυτούς τους σκοπούς παρά από το ίδιο το περιεχόμενο. Γι’ αυτό οι κομβικές
αλλαγές στους σκοπούς επέφεραν και τις αλλαγές που ανέκυψαν ως ανάγκη από τον
διάλογο με την Εκκλησία και τους άλλους φορείς, αλλά και από την ίδια την πρώτη
εφαρμογή του ΠΣ κατά το σχολικό έτος 2016-17.
Σκοποί της θρησκευτικής
εκπαίδευσης στο Λύκειο
Συγκεκριμένα, ως προς τον σκοπό του θρησκευτικού γραμματισμού
αφαιρείται το ζήτημα που προκάλεσε συζήτηση και είναι «οι προσωπικές επιλογές
του μαθητή» (ΠΣ 2016) και αντικαθίσταται με την πιο κλειστή και συγκεκριμένη
έννοια της «θρησκευτικής νοηματοδότησης της πραγματικότητας (με συγκεκριμένο
θρησκευτικό και θεολογικό περιεχόμενο)» (ΠΣ 2017):
ΠΣ 2016:
«... Με τον θρησκευτικό γραμματισμό ως ιδιαίτερο μέρος των
πολυγραμματισμών, ο μαθητής αποκτά τη δεξιότητα της λειτουργικής χρήσης
αναπαραστάσεων, εννοιών, κρίσεων, γενικεύσεων, σχημάτων, εικόνων, συμβόλων,
επικοινωνιακών μέσων, αφηγήσεων, νοημάτων και σημασιών, που αφορά στην
κατανόηση των πάσης φύσεως κειμένων και μνημείων, στην κριτική ανάλυση και
τέλος στον μετασχηματισμό της γνώσης, για να οδηγηθεί σε προσωπικές επιλογές
και εφαρμογές των γνώσεων και των δεξιοτήτων».
ΠΣ 2017:
«Έτσι επιτυγχάνει την κατανόηση
των πάσης φύσεως κειμένων και μνημείων, την κριτική ανάλυση της γνώσης και
τέλος τον μετασχηματισμό της, ώστε να νοηματοδοτήσει θρησκευτικά την
πραγματικότητα και να αποκτήσει την ικανότητα
να συμβάλει σε αυτήν».
Επίσης, πολύ σημαντική είναι η αλλαγή που επήλθε στον σκοπό της
κριτικής θρησκευτικότητας. Στο ΠΣ του 2017 εισάγεται η βίωση της πίστης ως δεδομένη
για την ανάπτυξη της κριτικής θρησκευτικότητας, ακριβώς γιατί θεωρήθηκε από
ορισμένες επικρίσεις εναντίον του νέου ΠΣ ότι η πίστη και το θρησκευτικό βίωμα
έχουν αφαιρεθεί από τους σκοπούς και το περιεχόμενο του μαθήματος, όταν οι
μαθητές έχουν ορθόδοξη θρησκευτική συνείδηση ή άλλη θρησκευτική συνείδηση
(θετική). Μάλιστα με τη συγκεκριμένη αυτή αλλαγή τονίζεται η αποδοχή της
αληθινής πίστης του καθένα και δεν γίνεται αναφορά στο ερώτημα-αμφισβήτηση για
αυτή, όπως θεωρήθηκε ότι γινόταν στο ΠΣ του 2016:
ΠΣ 2016:
«... Η κριτική θρησκευτικότητα βασίζεται στον σεβασμό των άλλων και
στον πλουραλισμό, χωρίς να παραιτείται κανένας από το ερώτημα για την αλήθεια
της πίστης, η οποία είναι πάντοτε έτοιμη να λογοδοτήσει για την ελπίδα που
εμπεριέχει (Α΄ Πετρ. 3, 15)».
ΠΣ 2017:
«... Έτσι γίνεται ικανός/ή, χωρίς να πρέπει να παραιτείται από τη βίωση
της πίστης ως αλήθειας που εμπεριέχει ελπίδα, να σέβεται τους άλλους και όλο
τον κόσμο».
Η κριτική θρησκευτικότητα ως γενικός σκοπός στο ΠΣ του 2017
αντιμετωπίζεται όχι ως μέρος της νοημοσύνης, όπως γινόταν στο ΠΣ του 2016, αλλά
ως παράγοντας καλλιέργειας της νοημοσύνης. Αυτό αποτελεί μεγάλης σημασίας
διαφορά, γιατί στο ΠΣ του 2017 η θρησκευτικότητα δεν επιδιώκεται και δεν
θεωρείται προϋπόθεση, αλλά μελετάται σε σχέση με την καλλιέργεια της νοημοσύνης
στη εκπαιδευτική διαδικασία. Αυτή η διαφορά προκάλεσε περαιτέρω αλλαγές στα
προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα και την αξιολόγησή τους.
Επιπλέον στον γενικό σκοπό της κριτικής θρησκευτικότητας επήλθε μία
ακόμη σημαντική αλλαγή σε σχέση με τον φονταμενταλισμό, ο οποίος στο πλαίσιο
του σεβασμού του άλλου στο ΠΣ του 2016 προσεγγίζεται κριτικά αφήνοντας το
περιθώριο οποιασδήποτε κριτικής (θετικής ή αρνητικής). Στο ΠΣ του 2017
θεωρήθηκε, μετά την αξιολόγηση της εφαρμογής του ΠΣ του 2016, ότι στους
γενικούς σκοπούς πρέπει να καθορίζεται η αντιμετώπιση του φονταμενταλισμού ως
αρνητικού θρησκευτικού φαινομένου.
ΠΣ 2016
«Η κριτική θρησκευτικότητα με την έννοια της ολιστικής νοημοσύνης…»
ΠΣ 2017
«Η κριτική θρησκευτικότητα με την έννοια της καλλιέργειας της ολιστικής
νοημοσύνης…»
ΠΣ 2016
«Στο πλαίσιο αυτό καλλιεργείται η κριτική προσέγγιση του θρησκευτικού
φονταμενταλισμού»
ΠΣ 2017
«Έτσι, απομακρύνεται ο κίνδυνος του θρησκευτικού φονταμενταλισμού»
Τέλος, έχει μεγάλη σημασία, για παιδαγωγικούς και εκπαιδευτικούς
λόγους, η αλλαγή του σκοπού ζ που αφορά στην κοινότητα. Παρόλο που εννοιολογικά
στην πλειονότητά τους οι μαθητές/τριες μπορούν να προσεγγίσουν το νόημα της
κοινότητας, είναι βέβαιο ότι αυτό δεν μπορούν εύκολα να το συνδέσουν με τη ζωή
τους, ανεξάρτητα από τη θρησκεία που ακολουθούν και να αφομοιώσουν
εποικοδομητικά ό, τι πράγματι για αυτούς είναι ωφέλιμο από την έννοια της
κοινότητας (συνεργασία, συζήτηση, κοινά νοήματα, διαπραγμάτευση). Όπως είναι
φανερό ο σκοπός αναφέρεται σε κοινότητα μάθησης και όχι σε θρησκευτική
κοινότητα. Γι’ αυτό ο σκοπός μετατρέπεται σε «ανάπτυξη της κοινότητας μάθησης»
και όχι σε «λειτουργία της κοινότητας μάθησης», έτσι ώστε να δίνεται η
δυνατότητα σταδιακής λειτουργίας της τάξης ως κοινότητας και ποικίλων
διαβαθμίσεων των οριζοντίων και καθέτων σχέσεων των μελών της. Είναι δεδομένο
ότι η λειτουργία μιας σχολικής τάξης ως κοινότητα με αρχές και αξίες, όπως
ελευθερία, αγάπη, δημοκρατία, δικαιώματα, ισότητα κ.ά., σύμφωνα με τον σκοπό,
μπορεί να αντιμετωπισθεί ως διαδικασία και όχι ως τετελεσμένο γεγονός, όπως
γινόταν στο ΠΣ του 2016.
ΠΣ 2016
«Η λειτουργία της τάξης ως κοινότητας μάθησης»
ΠΣ 2017
«Η ανάπτυξη κοινότητας μάθησης»
Τροποποιήσεις και
αλλαγές στα προτεινόμενα υλικά και στους Φακέλους Μαθήματος στο Λύκειο
Καταργήθηκε ή
αντικαταστάθηκε υλικό, το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει αιτία παρερμηνειών.
Συγκεκριμένα:
Α΄ Λυκείου
ΘΕΜΑΤΙΚΉ ΕΝΌΤΗΤΑ 1 ΑΝΘΡΩΠΟΣ / ΠΡΟΣΩΠΟ
1.3 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ (3ο δίωρο)
Επικοινωνία μεταξύ
των ανθρώπων και επικοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό. Το εκπαιδευτικό υλικό
παραθέτει προς διδασκαλία και μελέτη:
α) ένα ινδιάνικο
παραδοσιακό παραμύθι (Ο Άνεμος) για τον "Άνεμο" που απήγαγε την
όμορφη κόρη ενός ινδιάνου φύλαρχου (ΚΑΤΑΡΓΗΘΗΚΕ),
β) τους στίχους από
το τραγούδι "Μπαγάσας" του Νικόλα Άσιμου (1997, "Ρε μπαγάσα!
Περνάς καλά εκεί πάνω..." (ΚΑΤΑΡΓΗΘΗΚΕ),
γ) τούς στίχους από
την "Συννεφούλα" (1966) του Διον. Σαββόπουλου (ΚΑΤΑΡΓΗΘΗΚΕ),
δ) τους στίχους από
το τραγούδι "Umbrella" (2007) της Rihanna, (ΚΑΤΑΡΓΗΘΗΚΕ),
4.1 ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (1ο δίωρο)
Καθώς θεωρήθηκε ότι
το σχετικό εκπαιδευτικό υλικό με πατερικά κείμενα ήταν περιορισμένο, στον
Φάκελο του Μαθήματος, στις σ. 161-163, παρουσιάζονται πλούσια κείμενα από την
Αγία Γραφή, αλλά και από την εκκλησιαστική γραμματεία περί της έννοιας της
ελευθερίας και του αυτεξουσίου.
Β΄ Λυκείου
3.2 ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ (2ο δίωρο)
Καταργήθηκαν οι φωτογραφίες που
υπήρχαν ως αφορμές για προβληματισμό γύρω από την έννοια
"Στερεότυπα", καθώς θεωρήθηκαν ότι δεν εξυπηρετούν τον στόχο τους (η
φωτογραφία με τον αγώνα μπιτς βόλευ).
3.4 ΔΙΑΛΟΓΟΣ (4ο δίωρο)
Αφαιρέθηκε η
γελοιογραφία του Economist για τους θρησκευτικούς πολέμους που υπήρχε, καθώς
στο πλαίσιο νοηματοδότησης της έννοιας "Διάλογος" θεωρήθηκε ότι
υποβάλλει στον μαθητή την ιδέα ότι οι θρησκείες έχουν ως μοναδική λειτουργία τη
βία στον κόσμο
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
1.
Τι καινοτόμο διδακτικό υλικό υπάρχει στους Φακέλους Μαθήματος με βάση τα νέα ΠΣ
στα Θρησκευτικά
Στους Φακέλους
Μαθήματος για το μάθημα των Θρησκευτικών στο Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο
συμπεριλαμβάνονται 472 κείμενα
γνωστών εν ζωή ή και όχι ακαδημαϊκών θεολόγων-δασκάλων, φιλοσόφων, διανοητών,
συγγραφέων, λαϊκών και κληρικών, Ελλήνων και ξένων, που συμβάλλουν ή συνέβαλλαν με το έργο
τους στη θεολογία, στη φιλοσοφία, στην ιστορία, στην ψυχολογία, στην
τέχνη, τη λογοτεχνία. Με τυχαία σειρά μπορούμε να μνημονεύσουμε από τον χώρο της
Ορθόδοξης Εκκλησίας τους: Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, Αρχιεπίσκοπο
Αλβανίας Αναστάσιο, Μητροπολίτη
Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα,
Μητροπολίτη Αργολίδος Νεκτάριο
Αντωνόπουλο, Μητροπολίτη Μεσογαίας Νικόλαο
Χατζηνικολάου, Μητροπολίτη Λεμεσού Αθανάσιο, Μητροπολίτη Δημητριάδος Ιγνάτιο Γεωργακόπουλο, επίσκοπο Διοκλείας Κάλλιστο Γουέαρ, Μητροπολίτη Νιγηρίας Αλέξανδρο, π. Βασίλειο Θερμό, π. Βασίλειο Γοντικάκη, π. Ευάγγελο
Γκανά, π. Βασίλειο Καλλιακμάνη, π. Γεώργιο
Μεταλληνό, π. Γεώργιο
Κουγιουμτζόγλου, π. Σταμάτιο Σκλήρη,
π. Αλέξανδρο Καριώτογλου, π. Σταύρο Κοφινά, π. Δημήτριο Μπαθρέλλο, γέροντα Εφραίμ
Ι. Μ. Βατοπαιδίου, αρχιμ. Δοσίθεο Τατάρνης.
Από τον χώρο της θεολογίας τους ακαδημαϊκούς
δασκάλους, Ελένη Γλύκατζη- Αρβελέρ, Χρήστο Γιανναρά, Ευάγγελο Θεοδώρου, Ιωάννη
Πέτρου, Στέλιο Παπαλεξανδρόπουλο,
Μάριο Μπέγζο, Γεώργιο Μαντζαρίδη, Γρηγόριο
Ζιάκα, Χρυσόστομο Σταμούλη, Δημήτριο Μόσχο, Γεώργιο Γαλίτη, Μιλτιάδη Κωνσταντίνου, Ιωάννα Στουφή, Παντελή Πάσχο, Παναγιώτη Υφαντή, Ιωάννη Καραβιδόπουλο, Σταύρο
Γιαγκάζογλου, Ιωάννη Μπέκο, Ευάγγελο Κρουσταλλάκη, Πολύκαρπο Καραμούζη, Νίκο Μουζέλη, Γεώργιο Μπαμπινιώτη, Γιώργο
Γραμματικάκη, Βασίλειο Φανάρα, Βασιλική
Σταθοκώστα, Εύη Βουλγαράκη, Αστέριο
Αργυρίου, Δημήτριο Γόνη, Αλέξανδρο Σταυρόπουλο, Θανάση Παπαθανασίου, Γκουστάβο Γουτιέρεζ, Βασίλειο
Γιούλτση, τους θεολόγους
εκπαιδευτικούς Δημήτριο Μαυρόπουλο, Αλέξανδρο
Κατσιάρα, Όλγα Γριζοπούλου, Δημήτρη Μπεκριδάκη, Χρήστο Γκότση, Δημήτριο Δρίτσα, Βάσω Γώγου,
Ανδρέα Αργυρόπουλο, Λάμπρο Σκόντζο, Κωνσταντίνο Ζορμπά, Καλλιρρόη
Ακανθοπούλου, και ακόμη τους Δημήτριο
Καραγιάννη, Ίρβιν Γιάλομ, Ιωάννη Κονιδάρη, Γεώργιο Ζερβό, Αλκιβιάδη
Κωστάκη, Μάνο Ελευθερίου, Ελένη Καραγιάννη, Νίκο Μανωλόπουλο, τον εικαστικό Χρήστο Μποκόρο, Μαρία
Γουμενοπούλου, Σταύρο Ζουμπουλάκη,
Θεόδωρο Ζιάκα, Σπύρο Κυριαζόπουλο, Μιχάλη
Γκανά, Μαρίζα Ντεκάστρο, Άλκη Ζέη, Ναυσικά
Πανσελήνου, Θοδωρή Γκόνη, Γαλάτεια
Σουρέλη, Φοίβο
Δεληβοριά, Διονύση Σαββόπουλο, Ευγένιο
Τριβιζά, Νίκο Πορτοκάλογλου, Αλκίνοο
Ιωαννίδη, καθώς και τους μακαριστούς Άγιο
Λουκά Αρχιεπίσκοπο Κριμαίας, Άγιο
Νικόλαο Βελιμίροβιτς, Άγιο Ιουστίνο Πόποβιτς, μητροπολίτη Νικοπόλεως κυρό Μελέτιο, μητροπολίτη
Χαλκηδόνος κυρό Μελίτωνα,
μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης κυρό
Διονύσιο, Αρχιεπίσκοπο Αθηνών κυρό
Χρυσόστομο, Αρχιεπίσκοπο Αθηνών κυρό
Δαμασκηνό, Γέροντα Σωφρόνιο του Έσεξ, Αλέξανδρο Σμέμαν, Γερόντισσα Γαβριηλία, μοναχό Μωϋσή Αγιορείτη, π. Ευσέβιο Βίττη, γέροντα Όσιο Παϊσιο, Αντώνιο του Σουρόζ, γέροντα Ιωσήφ Ησυχαστή, π. Γεώργιο Καψάνη, γέροντα όσιο Πορφύριο Καυσοκαλυβίτη, π. Γεώργιο Φλωρόφσκυ, Ολιβιέ Κλεμάν, Σάββα Αγουρίδη, π. Γεώργιο Πυρουνάκη, Ανδρέα
Θεοδώρου, Ηλία Βουλγαράκη, Νικόλαο
Ματσούκα, Νικόλαο Νησιώτη,
Παναγιώτη Νέλλα, Δημήτριο Τσάμη, Ιωάννη Φουντούλη, Ραούλ Φολλερώ,
Ιωάννη Κακριδή, Οscar Cullmann, Φώτη Κόντογλου, Βασίλειο Στογιάννο, Στυλιανό Παπαδόπουλο,
Αθανάσιο Παλιούρα, Απόστολο
Βακαλόπουλο, Ευάγγελο Παπανούτσο, και
τους Ιάκωβο Καμπανέλλη, Γιάννη Τσαρούχη,
Κώστα Τσιρόπουλο, Γιώργο
Ιωάννου, Κωνσταντίνο Καβάφη, Κωστή
Παλαμά, Τέλλο Άγρα, Ναζίμ Χικμέτ, Αντώνη Σαμαράκη, Μέλπω Ζαρόκωστα, Γρηγόρη
Ξενόπουλο, Ρένα Καρθαίου, Κωνσταντίνο
Δεσποτόπουλο, Ν. Εγγονόπουλο, Κ.
Σαρδελή, Γεώργιο Μέγα,
Νικόλαο Πολίτη, Μπέρτολντ Μπρεχτ, Τάσο Λειβαδίτη, Γιάννη Ρίτσο, Ζαχαρία Παπαντωνίου, Άγγελο
Τερζάκη, Νικηφόρο Βρεττάκο,
Αδαμάντιο Κοραή, Νίκο Γκάτσο, Διονύσιο Σολωμό, Νίκο
Καζαντζάκη, Γεώργιο Δροσίνη, Οδυσσέα
Ελύτη, Μάνο Χατδιδάκι, Ι.Μ.Παναγιωτόπουλο,
Β. ΡάΪχ, Γ. Οστρογκόρσκυ, Μαξ
Βέμπερ, Νορμπέρτο Μπόμπιο, Στήβεν Ράνσιμαν, Ουμπέρτο ΄Εκο,
Μ.Λ.Κίνγκ Σεργκέϊ Μπουλγάκωφ,
Νικολάϊ Μπερντιάεφ, Ερνστ
Γκόμπριτς, Πασκάλ Μπρυκνέρ, Έριχ Φρομ, Γεράσιμο Μαρκορά, Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, Κώστα Βίρβο, Ζωή Κανάβα, Άγγελο
Σικελιανό, Κώστα Βάρναλη, Νέλσον Μαντέλα, Μητέρα Τερέζα, Πηνελόπη Δέλτα, Νίκο Καρούζο,
Άννα Φρανκ, Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη,
Τάσο Αθανασιάδη, Ισίδωρο Ζουργό, Κώστα Μύρη,
Αντουάν Ντε Σαιντ- Εξιπερί, Λέοντα
Τολστόι, Φ, Ντοστογιέφσκι,
Λεβ Ζιλλέ, Β, Γκεοργκίου, Χόρχε Λουις
Μπόρχε, Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη,
Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, Δημήτρη Χριστοδούλου, Τ.Σ Έλιοτ κ.α. Από τα κείμενα αυτά
και σε ποσοστό 65% ανήκουν σε συγγραφείς και διανοητές που το έργο τους είναι
στραμμένο αποκλειστικά ή σε μεγάλο βαθμό στη μελέτη και παρουσίαση πτυχών της
ορθόδοξης πίστης, διδασκαλίας, παράδοσης, στην ιστορία της Εκκλησίας και του
ελληνικού έθνους κατά τους τελευταίους αιώνες.
Πέραν αυτών στους
Φακέλους Μαθήματος έχουν συμπεριληφθεί 630 συνολικά αποσπάσματα από την Αγία
Γραφή (Παλαιά και Καινή Διαθήκη) σε δόκιμη και εγκεκριμένη από την Εκκλησία της
Ελλάδος μετάφραση, καθώς και 167
πατερικά χωρία των Ι. Χρυσοστόμου, Γρηγορίου
του Θεολόγου, Μ. Βασιλείου, Γρηγορίου Νύσσης, Νείλου Ασκητού, Ισαάκ του
Σύρου, Νικολάου Καβάσιλα, Αγ. Ιωάννου του Σταυρού, Μακαρίου του Αιγυπτίου,
Ιωάννου του Δαμασκηνού, Παλλαδίου, Αγίου Νεκταρίου, Ιουστίνου Φιλοσόφου & Μάρτυρος,
Διονυσίου Αλεξανδρείας, Μαξίμου του Ομολογητού, Κλήμεντος Αλεξανδρείας, Ανδρέα
Κρήτης, Αγίου Ιγνατίου Μπριαντσανίνωφ,
Κοσμά του Αιτωλού, Εφραίμ του
Σύρου, Σεραφείμ του Σάρωφ, Ευσεβίου Καισαρείας, Νικοδήμου Αγιορείτου, Ειρηναίου
Λυών, Συνεσίου Κυρηνείας, Ιερού Αυγουστίνου κ.ά.
2. Υλικό
Εικόνων, Βίντεο & Μουσικής - Ειδική εφαρμογή στον ιστότοπο των νέων ΠΣ στα
Θρησκευτικά του ΙΕΠ
Σε ειδική ψηφιακή
εφαρμογή, η οποία λειτουργεί στον ιστότοπο των νέων ΠΣ στα Θρησκευτικά του
Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (http://iep.edu.gr/el/anazitisi-sto-yliko-eikonon-mousikis)
περιλαμβάνεται οργανωμένα και ταξινομημένα ανά βαθμίδα, τάξη και θεματική ενότητα,
πλούσια συλλογή εικόνων, έργων ζωγραφικής, φωτογραφιών, βίντεο και αρχεία
μουσικής με επιλεγμένους ύμνους από τον Ορθόδοξη μουσική Παράδοση της Εκκλησίας
ανά την οικουμένη, καθώς και τραγούδια ως συμπληρωματικό υλικό υποστήριξης των
μαθημάτων στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο. Συγκεκριμένα περιλαμβάνονται για χρήση και αξιοποίηση στην τάξη ή στην κατ'
ιδίαν μελέτη 1057 ψηφιοποιημένα αρχεία
εικαστικού περιεχομένου (592 για το
Δημοτικό και 465 για το Γυμνάσιο).
Επίσης περιλαμβάνονται 694 μουσικά
αρχεία με συνοδευτικό υλικό οδηγιών για την αξιοποίησή τους στην τάξη καθώς και
με τη συνοδεία ψηφιοποιημένου κειμένου των στίχων για εργασίες και
δραστηριότητες (337 για το Δημοτικό
και 357 για το Γυμνάσιο).
3. Αναλυτικός Πίνακας προσώπων
που αναφέρονται στα νέα ΠΣ και αφορούν
κείμενα, εικαστικό και οπτικοακουστικό υλικό (εικόνες, πίνακες
ζωγραφικής, φωτογραφίες, βίντεο)
Δημοτικό
Πατερικά/
Αγιολογικά
Τρεις Ιεράρχες
Φραγκίσκος Ασίζης
Σεραφείμ του Σάρωφ
Ιουστίνος Πόποβιτς
Ιωάννης Χρυσόστομος
Ιερός Αυγουστίνος
Ιγνάτιος Αντιοχείας
Μ. Κωνσταντίνος
Αγ. Γεώργιος
Αγ. Αικατερίνη
Συναξάρια
Αγ. Δημήτριος
Αγ. Λυδία,
Αββάς Πινούφριος,
Αχμέτ Κάλφας
Αγ. Νικόλαος Πλανάς
Διονύσιος Ζακύνθου
Κοσμάς Γρηγοριάτης
π. Στρατής εκ Μυτιλήνης
Γερόντισσα Γαβριηλία
|
Λειτουργιολογικά
Ακάθιστος Ύμνος
Υμνογραφία Μ. Εβδομάδας
Γιορτές Χριστουγέννων–
Πάσχα
Έθιμα- Κάλαντα
Χριστουγέννων, Θεοφανίων, Πάσχα, Πεντοκοστής
Η βυζαντινή ζωγραφική
και τέχνη ευρύτερα Υμνογραφία-Μουσική της Εκκλησίας
Ο ναός της Αναστάσεως
Ο ναός της Αγίας Σοφίας
Διαβάζουμε εικόνες
Παναγίες-προσωνύμια
Τρόποι και τόποι
λατρείας
Προσκυνήματα ανά την
Ελλάδα
Βάπτισμα
|
Λογοτεχνικά
Οδ. Ελύτης
Ν. Γκάτσος
Ζ. Παπαντωνίου
Τ. Παπατσώνης
Κ. Παλαμάς
Τέλλος Άγρας
Αγγ. Σικελιανός
Αντ. Σαμαράκης
Μ. Μουντές
Κ. Χιωτέλλη
Κ. Βάρναλης
Ν. Χατζηδάκης
Δ. Σολωμός
Ν. Καββαδίας
Γ. Θέμελης
Γερ. Μαρκοράς,
Αλ. Παπαδιαμάντης
Κ. Καβάφης
Ν. Βρεττάκος
Ζ. Σαρρή
Ν.Γ.Πεντζίκης
Φ. Ντοστογιέφκυ
Ν. Καρούζος
Ευ. Φακίνου
Ευγ. Τριβιζάς
|
Γυμνάσιο
Πατερικά/
Αγιολογικά
Προς
Διόγνητον
Απολογητές
Ιουστίνος
ο Φιλόσοφος
Αμβρόσιος
Ιερώνυμος
Μ.
Αθανάσιος
Μ.
Βασίλειος
Γρηγόριος
Νύσσης
Μ.
Παχώμιος
Ιωάννης
Κασσιανός
Ιωάννης
Χρυσόστομος
Ισαάκ
ο Σύρος
Αββάς
Μακάριος
Βενέδικτος
της Νούρσια
Ισίδωρος
Πηλουσιώτης
Μάξιμος
Ομολογητής
Ιωάννης
Δαμασκηνός
Θεόδωρος
Στουδίτης
Πατέρες
Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου
Επιφάνιος
Κύπρου
Συμεών
ο Νέος Θεολόγος
Γρηγόριος
Παλαμάς
Νικόλαος
Καβάσιλας
Μάρκος
Εφέσου Ευγενικός
Νικόδημος
Αγιορείτης
Φιλοκαλία
Διδάσκαλοι
του Γένους
Κοσμάς
ο Αιτωλός
Ευγένιος
Βούλγαρις
Μοναχισμός
Μ.
Αντώνιος
Α.
Μόδεστος
Α.
Σιλουανός
Όσιος
Πορφύριος
Όσιος
Παΐσιος
Αγ.
Λουκάς ο Ιατρός
Αγ.
Κυράννα
Αγγελής
Νεομάρτυρας
Νεομάρτυρες
Αγ.
Φιλοθέη
Αλεξανδρος
Σμορέλ
Μαρία
Σκοπτσοβα
Ιστορικές πηγές για την
ύστερη αρχαιότητα και τη βυζαντινή περίοδο
Εξωχριστιανικές
Ευσέβιος
Καισαρείας
Προκόπιος
Μιχαήλ
Κηρουλάριος
Χάρτες
|
Λειτουργιολογικά
Εορτή
τριών Ιεραρχών
Αγία
Σοφία
Παναγία
Βάπτισμα-Χρίσμα-
Ευχαριστία
Μορφές
βυζαντινής τέχνης αναλυτικά
Βυζαντινή
ναοδομία
Αρχιτεκτονική,
ζωγραφική, γλυπτική, βιτρώ, μουσική
Δυτική
τέχνη
Δημοτικά
τραγούδια, λαϊκός πολιτισμός, τέχνη
Θεοφάνης
ο Έλληνας
Αντρέϊ
Ρουμπλιώφ
Δομίνικος
Θεοτοκόπουλος
|
Θεολογικά
Φλορόφσκυ
Σμέμαν
Αφανάσιεφ
Ζηζιούλας
Ματσούκας
Αναστάσιος
Αλβανίας
Βασίλειος
Γοντικάκης
Βαρθολομαίος
Οικ. Πατριάρχης
Σωφρόνιος
Έσσεξ
Κάλλιστος
Γουέαρ
Ολιβιέ
Κλεμάν
Νησιώτης
Ράνσιμαν
Μπράουν
Οστρογκόρσκυ
Μόσχος
Παπαθανασίου
Λιάλιου
Ντ’
Αλοΐζιο
Αγία
και Μεγάλη Σύνοδος
της
Ορθόδοξης Εκκλησίας, 2016
Σύγχρονοι
εκκλησιαστικοί ηγέτες
Θεολογικοί
διάλογοι
Λογοτεχνικά
Τάσος
Λειβαδίτης
Γ.
Ρίτσος
Ι.Μ.
Παναγιωτόπουλος
Έριχ
Φρομ
Άγγελος
Τερζάκης
Ν.
Εγγονόπουλος
Χόρχε
Λουίς Μπόρχε
Ευ.
Παπανούτσος
Γ.
Ιωάννου
Π.
Κανελλόπουλος Μαξ Βέμπερ
Γ.
Βιζυηνός
Πασκάλ
Μπρυκνέρ
Μάρτιν
Μπούμπερ
|
Λύκειο
Πατερικά/ Αγιολογικά
Προς
Διόγνητον
Απολογητές
Ιουστίνος
ο Φιλόσοφος
Αμβρόσιος
Ιερώνυμος
Κυπριανός
Καρθαγένης
Διονύσιος
Αλεξανδρείας
Μ.
Αθανάσιος
Μ.
Βασίλειος
Γρηγόριος
Νύσσης
Μ.
Παχώμιος
Ιωάννης
Κασσιανός
Ιω.
Χρυσόστομος
Ισαάκ
ο Σύρος
Εφραίμ
ο Σύρος
Αββάς
Μακάριος Αιγύπτιος
Αββάς
Ματώης
Βενέδικτος
της Νούρσια
Ισίδωρος
Πηλουσιώτης
Μάξιμος
Ομολογητής
Ιωάννης
Δαμασκηνός
Θεόδωρος
Στουδίτης
Συμεών
ο Σαλός
Πατέρες
Ζ Οικ Συνόδου
Επιφάνιος
Κύπρου
Συμεών
ο Νέος
Γρηγόριος
Παλαμάς
Νικόλαος
Καβάσιλας
Μάρκος
Εφέσου Ευγενικός
Νικόδημος
Αγιορείτης
Φιλοκαλία
Διδάσκαλοι
του Γένους
Κοσμάς
ο Αιτωλός
Ευγένιος
Βούλγαρις
Άγιος
Νεκτάριος
Άγιος Νικόλαος
Βελιμίροβιτς
Μοναχισμός
Μ.
Αντώνιος
Αββάς
Απολλώς
Αββάς
Δωρόθεος
Λαυσαϊκόν
Α.
Μόδεστος
Όσιος
Νείλος ο ασκητής
Μαρία
η Αιγυπτία
Αγ.
Σιλουανός
Όσιος
Πορφύριος
Όσιος
Παΐσιος
Αγ.
Λουκάς ο ιατρός
Αγ.
Κυράννα
Αγγελής
Νεομάρτυρας
Νεομάρτυρες
Αγ.
Φιλοθέη
Αγ.
Αλεξανδρος Σμορέλ
Αγ.
Μαρία Σκοπτσοβα
Αγ.
Αμφιλόχιος Μακρής
|
Λειτουργιολογικά
Κείμενα
Θείας Λειτουργίας και άλλα λειτουργιολογικά κείμενα
Γιορτές
Λατρευτικά
έθιμα
Εικόνες
μαζί με κείμενα
Άσμα
Ασμάτων
Αγιολογία:
άγιος Γεώργιος στο Ισλάμ
«αγιωργίτικο
ταξίδι» στην Ελλάδα
Ποιμαντική
του περιθωρίου
Βιοηθικά
διλήμματα
|
Θεολογικά
Ιω.
Ζηζιούλας
Νίκος
Νησιώτης
Χρ.
Γιανναράς
Δ.
Στανιλοάε
Ε.
Μπουλγκακώφ
Α.
Σμέμαν
Διονύσιος
Ψαριανός
Μ.
Βαμβουνάκη-Α. Κατσιάρας
Νίκος
Ματσούκας
Νικόλαος
Μπερδιάγεφ
Ντολτό-Σεβερέν
Ντιτριχ
Μπονχέφερ
Ευσέβιος
Βίττης
Σωφρόνιος
του Έσσεξ
Γερόντισσα
Γαβριηλία
Αντώνιος
του Σουρόζ
Αναστάσιος
Αλβανίας
Βασίλειος
Γοντικάκης
Γεώργιος
Καψάνης
Βαρθολομαίος
Οικ. Πατριάρχης
Κάλλιστος
Γουέαρ
Αλέξανδρος
Νιγηρίας
Νικόλαος
Μεσογαίας
Ιερόθεος
Βλάχος
Αθανάσιος
Λεμεσού
Γερβάσιος
Ραπτόπουλος
Βίργκιλ
Γκεοργκίου
Λεβ Ζιλέ
Ολιβιέ
Κλεμάν
Γεώργιος
Γαλίτης
Γεώργιος
Μαντζαρίδης
Ιωάννης
Καραβιδόπουλος
Μιλτιάδης
Κωνσταντίνου
Γρηγόριος
Ζιάκας
Δημήτρης
Μαυρόπουλος
Ευάγγελος
Γκανάς
Ευάγγελος
Θεοδώρου
Δημήτριος
Τζέρπος
Ιωάννης
Φουντούλης
Παύλος
Σιατίστης
Ιγνάτιος
Δημητριάδος
Γρηγόριος
Καμερούν
Χριστόδουλος
Αρχιεπίσκοπος
Χρυσόστομος
Παπαδόπουλος, Αρχιεπίσκοπος
Ηλίας
Βουλγαράκης
Φιλόθεος
Φάρος
Βαρνάβας
Γιάγκου
Μάριος
Μπέγζος
Στήβεν
Ράνσιμαν
Θανάσης
Παπαθανασίου
Γεώργιος
Μεταλληνός
Αγία
και Μεγάλη Σύνοδος
της
Ορθόδοξης Εκκλησίας, 2016
Λογοτεχνικά
Ρίλκε
Ντοστογιέφσκυ
Τολστόι
Β.
Ουγκό
Παπαδιαμάντης
Νίκος
Καρούζος
Καζαντζάκης
Γ.
Θέμελης
Νίτσε
Feurbach
Ντόκινς
Μαρξ
Μπρεχτ
Λούθηρος
Γραμματικάκης
Κική
Δημουλά
Καίτη
Χιωτέλλη
Γεώργιος
Δροσίνης
Στ.
Ζουμπουλάκης
Ζακ
Ελλύλ
Φ.
Κόντογλου
Ρ.
Φολερώ
Τάσος
Λειβαδίτης
Τόμας
Μορ
|
Δημοτικό
Πάσχα Ρωμαιοκαθολικών
Προσκυνήματα
Ρωμαιοκαθολικών
Γυμνάσιο
Δυτική
τέχνη
Η
λατρεία στη Δυτική χριστιανική παράδοση
Το
ζήτημα της χειροτονίας των γυναικών στις διάφορες χριστιανικές παραδόσεις και
ομολογίες (Μελέτη περίπτωσης)
Μητέρα
Τερέζα
Μπονχέφερ
Μάριν, Λούθερ Κιγκ, Ντ. Τούτου
Ευρωπαϊκή διάσταση
Το ζήτημα
της θρησκείας στη σύγχρονη Ευρώπη
Αθεϊσμός
και αντιχριστιανισμός
Αντισημιτισμός-ισλαμοβοφία
Φονταμενταλισμός
εκκοσμίκευση
Ο
σεβασμός της θρησκευτικής ετερότητας
Το
ΜτΘ στη σύγχρονη Ευρώπη Μοντέλα μαθήματος στην Ευρώπη
Λύκειο
Δυτική
τέχνη
Η
λατρεία στη Δυτική χριστιανική παράδοση
Το
ζήτημα της χειροτονίας των γυναικών στις διάφορες χριστιανικές παραδόσεις και
ομολογίες (Μελέτη περίπτωσης)
Μητέρα
Τερέζα
Μπονχέφερ, Μάρτιν Λούθερ Κιγκ, Ντ. Τούτου
Ευρωπαϊκή διάσταση
Το
ζήτημα της θρησκείας στη σύγχρονη Ευρώπη
Αθεϊσμός
και αντιχριστιανισμός
Αντισημιτισμός-ισλαμοβοφία
Φονταμενταλισμός
εκκοσμίκευση
Ο
σεβασμός της θρησκευτικής ετερότητας
Το
ΜτΘ στη σύγχρονη Ευρώπη Μοντέλα μαθήματος στην Ευρώπη
5. Θρησκειολογικά στοιχεία στα νέα Προγράμματα Σπουδών
στα Θρησκευτικά
Δημοτικό
Σύμβολα Ισλάμ, Ιουδαϊσμού
Λατρεία
Συναγωγής-Σαββάτου
Παρασκευής των
Μουσουλμάνων
Η προσευχή στον Ιουδαϊσμό
και στο Ισλάμ
Η Παναγία στο Κοράνιο
Τελετές ενηλικίωσης
Προσκυνήματα άλλων
θρησκειών
Ιερά βιβλία άλλων
θρησκειών
Αποφθέγματα διδασκάλων
άλλων θρησκειών
Κανόνες σε άλλες
θρησκείες
Νηστεία-άσκηση στις
θρησκείες του κόσμου (ιουδαϊσμός, ισλάμ, ινδοϊσμός, βουδισμός)
Θρησκείες στη χώρα μας
Ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός και η στάση του έναντι
των Εβραίων
Γυμνάσιο
ΘΕ
5. Μονοθεϊστικές θρησκείες: Ιουδαϊσμός & Ισλάμ
Πληροφοριακό
υλικό για Ιουδαϊσμό και Ισλάμ
ΘΕ
6. Θρησκευτικές αναζητήσεις της μακρινής Ανατολής
Η
απεικόνιση του Θεού στις άλλες θρησκείες
Ο
Ιησούς στο κοράνιο και στις χαντιθ
Διάσπαση
και αντιπαλότητα στις θρησκείες
Ο
ξένος στις άλλες θρησκείες
Οι
θρησκείες και το πρόβλημα του κακού
Γκάντι
Λύκειο
Η
σωτηρία στο Ισλάμ, στον Ιουδαϊσμό, στις άλλες θρησκείες
Θρησκείες
και θάνατος
Το
προσκύνημα στις θρησκείες
Το
κοράνιο ως αποκάλυψη
Η
λύτρωση σε άλλες θρησκείες (Ινδουϊσμό, Βουδισμό, Κινέζικα θρησκεύματα)
Η
βία στις θρησκείες
Θρησκείες
και παγκοσμιοποίηση
Διαπολιτισμικότητα
και θρησκείες
Διάλογος
θρησκειών και εκκοσμίκευση
Ιεροσύνη
και λατρεία στο Ισλάμ και τις ανατολικές θρησκείες
Θρησκείες
και κοσμολογία
Το
θρησκευτικό φαινόμενο στο τέλος του 20ου αιώνα
Η
θέση της γυναίκας στο Ισλάμ
Η
δομή της ισλαμικής κοινότητας
Βιοηθική
και θρησκείες
Η
συγχώρηση στις άλλες θρησκείες
Η
ηθική στις άλλες θρησκείες
Το
κοράνιο για τον πλούτο
Οι θρησκείες για την ευτυχία (Κομφούκιος)
6. Ποσόστωση των ορθόδοξων,
διομολογιακών και θρησκειολογιακών θεμάτων ανά τάξη και βαθμίδα στα ΠΣ Δημοτικού
και Γυμνασίου στα ΦΕΚ του 2017
Ως προς την επίκληση αντισυνταγματικότητας
και αντίθεσης προς τους νόμους επισημαίνεται ότι τα νέα ΠΣ στηρίζονται στο ίδιο
θεσμικό πλαίσιο με τα προηγούμενα Προγράμματα Σπουδών (2003) και επί της ουσίας
αναπλαισιώνουν απλώς την παιδαγωγική διαδικασία και τον σχεδιασμό της
διδασκαλίας και μάθησης, υλοποιώντας πλήρως τους στόχους των προηγουμένων
ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ του 2003. Με βάση τους σκοπούς
και τους επιμέρους στόχους, με βάση τα βασικά θέματα και περιεχόμενα και τέλος
με βάση τις προτεινόμενες δραστηριότητες των νέων ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού,
Γυμνασίου και Λυκείου από πουθενά δεν τεκμαίρεται ότι δεν είναι επαρκής ή
πλήρης και σε ικανό αριθμό ωρών η ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης με βάση
την Ορθόδοξη Παράδοση. Αντίθετα, τόσο σε ποσοτικό όσο και σε ποιοτικό επίπεδο η
Ορθόδοξη Παράδοση αποτελεί τη βάση, την αφετηρία αλλά και το επίκεντρο και το
συντριπτικά υπέρτερο τμήμα των νέων ΠΣ (Βλ. σχετικό Πίνακα). Επιπλέον,
ουδεμία πολυθρησκευτική διάσταση δεν υφίσταται, παρά μόνο κριτικός διάλογος με
τη θρησκευτική ετερότητα, όπου αυτό κρίνεται επιστημονικά και παιδαγωγικά
αναγκαίο, όπως άλλωστε γινόταν και στα προηγούμενα Αναλυτικά Προγράμματα
Σπουδών, και πάντως σε ένα βατό ψυχοπαιδαγωγικό επίπεδο για τις βαθμίδες του
Δημοτικού και του Γυμνασίου.
Ορισμένες επικρίσεις κατά του νέου ΠΣ της υποχρεωτικής
εκπαίδευσης (Δημοτικό & Γυμνάσιο), οι οποίες είδαν το φως της δημοσιότητας
και ενσωματώθηκαν στις εν λόγω προσφυγές ενώπιον του ΣτΕ, αφορούσαν κυρίως στη
συμπερίληψη θρησκειολογικών στοιχείων και αναφορών του. Οι επικριτές (οι
προσφεύγοντες) είτε απομόνωσαν επιμέρους θρησκειολογικές αναφορές είτε
συνέλεξαν όλα τα θρησκειολογικά στοιχεία του νέου ΠΣ και τα ενοποίησαν σκόπιμα
για να (απο)δείξουν ότι το νέο Πρόγραμμα είναι σαφέστατα ή αμιγώς
θρησκειολογικό. Οι όποιες αναφορές σε άλλες θρησκείες -όπου αυτό κρίνεται
σκόπιμο- έγιναν στο ΠΣ της υποχρεωτικής εκπαίδευσης πάντοτε έπειτα από
προηγηθείσα όχι απλώς επαρκή αλλά εκτενή παρουσίαση των Ορθόδοξων χριστιανικών θεμάτων κάθε ενότητας, σε ένα
μικρό ποσοστό επί της συνολικής διαπραγματευόμενης ύλης κάθε Θεματικής
Ενότητας. Αξίζει να επισημάνουμε ακόμη ότι οι θρησκειολογικές αναφορές στα
βιβλία των Θρησκευτικών υπάρχουν ήδη από τη δεκαετία του ’60 στο Γυμνάσιο, ενώ
στο Δημοτικό ήδη με τα ισχύοντα νέα βιβλία του 2003-2006. Συνεπώς, είναι παντελώς ανυπόστατη η κατηγορία ότι στο νέο ΠΣ της
υποχρεωτικής εκπαίδευσης παραγνωρίζεται ή παραγκωνίζεται η Ορθόδοξη πίστη. Οι
μαθητές δεν καλούνται να μελετήσουν σε βάθος άλλες θρησκείες αλλά απλώς να
εντάξουν στο πεδίο των θρησκευτικών τους γνώσεων κάποια στοιχεία για τις
θρησκείες αυτές, ενώ φυσικά στα θέματα του μαθήματος σε όλες τις τάξεις είναι κυρίαρχη η παρουσία της Ορθοδοξίας (πίστη-θεολογία-λατρεία-ζωή-τέχνη).
Το νέο ΠΣ, όμως, δεν μπορούσε να μη λάβει σοβαρά υπόψη του, ότι στον
σύγχρονο κόσμο οι μαθητές – ακόμη και των τάξεων του Δημοτικού- έχουν πολλές
ευκαιρίες να πληροφορηθούν –συχνά με μη έγκυρο έως και επιζήμιο τρόπο– από πολλές
πηγές (τηλεόραση-βιντεοπαιχνίδια-κινηματογράφος-διαδίκτυο), δεδομένα που
αφορούν στην πίστη και στη λατρεία απω-ανατολικών κυρίως θρησκειών και των
ποικίλων παραφυάδων τους, όπως εμφανίζονται στον δυτικό κόσμο. Επομένως, ένα
σοβαρό σχολικό μάθημα Θρησκευτικών, που αισθάνεται τον «παλμό» των εξελίξεων
στη σύγχρονη κοινωνία, δεν θα ήταν δυνατόν να αδιαφορήσει για τη σωστή και
υπεύθυνη ενημέρωση των μικρών μαθητών με απώτερο στόχο την αποφυγή της
παραπληροφόρησης και των συνεπαγόμενων κινδύνων. Η διαστρωμάτωση της ύλης
σχετικά με την Ορθόδοξη διδασκαλία, με τις άλλες χριστιανικές ομολογίες και με
τις λοιπές μεγάλες θρησκείες, είναι απολύτως σαφής και διακριτή τόσο
μέσα στο ΠΣ της υποχρεωτικής εκπαίδευσης όσο και στο νέο ΠΣ του Λυκείου, όπου
δικαιολογούνται με επάρκεια οι θεματικές επιλογές, οι οποίες πάντως κινούνται
εντός του νομιμοποιητικού πλαισίου του ισχύοντος νόμου (Ν.1566).
Ο ίδιος ισχυρισμός περί εισαγωγής «μιας πανθρησκείας»
είναι το ίδιο ανυπόστατος όσον αφορά και στο νέο ΠΣ στα Θρησκευτικά Λυκείου,
καθώς στο Λύκειο δεν γίνεται συστηματική διδασκαλία συγκεκριμένων θρησκειών
αλλά μόνο αναφορές όπου αυτό χρειάζεται, υπηρετώντας τον θρησκευτικό
γραμματισμό των εφήβων μαθητών μέσω των εννοιών, οι οποίες υπάρχουν σε
διαφορετικές θρησκείες και μάλιστα νοηματοδοτούνται στο πλαίσιό τους εντελώς
διαφορετικά. Όπου γίνεται λόγος για άλλες θρησκείες, γίνεται πέρα και διακριτά
από τον Χριστιανισμό και ο διδάσκων και οι μαθητές του μπορεί να επιλέξουν, αν
και με ποιες θρησκείες είναι δυνατό να ασχοληθούν στο πλαίσιο των ειδικών
στόχων κάθε τάξης και των συγκεκριμένων προσδοκώμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων
που οργανώνονται στο πλαίσιο του εννοιοκεντρικού πλέον σχεδιασμού του μαθήματος στο Λύκειο
Σε κάθε περίπτωση, το μάθημα των Θρησκευτικών οφείλει
στο πλαίσιο λειτουργίας του να διαχειρίζεται τη γνωριμία με τις άλλες
θρησκείες, να έχει άποψη για τη θρησκευτική ετερότητα και να εγκαινιάζει ή να
ενθαρρύνει έναν ουσιαστικό διάλογο και μία κριτική προσέγγιση του θρησκευτικού
φαινομένου εν γένει. Οι επικριτές αυτής της προσέγγισης αντιλαμβάνονται το ΜτΘ
μάλλον ως κλειστό μάθημα που δεν χρειάζεται να διαλέγεται στον δημόσιο χώρο του
σχολείου. Ωστόσο, οι θεολόγοι εκπαιδευτικοί δεν είναι απλώς οι μόνοι που έχουν
διδαχθεί θέματα θρησκειολογίας στις πανεπιστημιακές τους σπουδές, αλλά και
εκείνοι που καλούνται στις νέες συνθήκες των σύγχρονων πολυπολιτισμικών
κοινωνιών και του ενεργού πολίτη του κόσμου να διαδραματίσουν ουσιαστικό ρόλο
μετά λόγου γνώσεως προς την κατεύθυνση του αλληλοσεβασμού και της ειρηνικής
συνύπαρξης με τη θρησκευτική ετερότητα. Άλλωστε, αρχές όπως η ανοικτότητα, η
ανεκτικότητα, η νηφαλιότητα, η οικουμενικότητα, η αποδοχή και ο σεβασμός του
άλλου, ο σεβασμός της θρησκευτικής ετερότητας και του διαφορετικού πολιτισμού,
η ειρηνική συνύπαρξη, ο διάλογος, η ελευθερία κ.ά., αποτελούν όχι απλώς
θεωρητικές συλλήψεις της χριστιανικής ή μη χριστιανικής διανόησης αλλά
βιωματικές κατακτήσεις της Ορθόδοξης Παράδοσης κατά την μακραίωνα ιστορική της
όδευση. Στο σημείο αυτό υπενθυμίζεται ότι
και η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος έχει
εισηγηθεί σε πρόσφατη απόφασή της (9/3/2016) την ένταξη θρησκειολογικών
στοιχείων στο ΜτΘ σε ποσοστό 20 % επί της ύλης κάθε τάξης.
ΔΗΜΟΤΙΚΟ
Γ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
α/α
ΘΕ
|
Αριθμός
Βασικών Θεμάτων ανά ΘΕ
|
Αριθμός
Βασικών Θεμάτων με ομολογιακό
περιεχόμενο ανά ΘΕ
|
Αριθμός
Βασικών Θεμάτων με θρησκειολογικό
περιεχόμενο ανά ενότητα
|
Αριθμός
διομολογιακών προσεγγίσεων (ενταγμένων στα Βασικά Θέματα με ομολογιακό
περιεχόμενο)
|
1
|
3
|
-
|
-
|
-
|
2
|
4
|
1
|
2
|
-
|
3
|
4
|
2
|
2
|
-
|
4
|
4
|
3
|
-
|
-
|
5
|
3
|
3
|
-
|
-
|
6
|
2
|
2
|
-
|
-
|
7
|
6
|
5
|
1
|
1
|
8
|
4
|
3
|
-
|
-
|
ΣΥΝΟΛΑ
|
30
|
23 (83,3%)
|
5 (16,7%)
|
4,3% (επί του 76,6%)
|
Δ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
1
|
4
|
3
|
1
|
-
|
2
|
5
|
4
|
1
|
-
|
3
|
3
|
3
|
-
|
-
|
4
|
4
|
3
|
1
|
1 (2 παράγραφοι)
|
5
|
4
|
3
|
1
|
1 (2 παράγραφοι)
|
6
|
3
|
2
|
1
|
-
|
7
|
3
|
2
|
1
|
-
|
ΣΥΝΟΛΑ
|
26
|
20 (77,9%)
|
6 (22,1%)
|
1% (επί του 76,9%)
|
Ε΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
1
|
4
|
3
|
1
|
-
|
2
|
4
|
3
|
1
|
-
|
3
|
5
|
4
|
1
|
-
|
4
|
3
|
3
|
-
|
-
|
5
|
3
|
3
|
-
|
-
|
6
|
3
|
3
|
-
|
-
|
7
|
4
|
4
|
-
|
-
|
ΣΥΝΟΛΑ
|
26
|
23 (88,5%)
|
3 (11,5%)
|
ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
1
|
3
|
3
|
-
|
-
|
2
|
4
|
4
|
-
|
-
|
3
|
4
|
4
|
-
|
-
|
4
|
3
|
3
|
-
|
-
|
5
|
3
|
3
|
-
|
3
|
6
|
4
|
1
|
2
|
-
|
7
|
5
|
5
|
-
|
3
|
ΣΥΝΟΛΑ
|
26
|
23
(92,4%)
|
2
(7,6%)
|
17,4% (επί του 88,5%)
|
ΓΥΜΝΑΣΙΟ
Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
1
|
3
|
3
|
-
|
-
|
2
|
3
|
3
|
-
|
-
|
3
|
3
|
3
|
-
|
-
|
4
|
3
|
3
|
-
|
1
|
5
|
3
|
-
|
3
|
-
|
6
|
3
|
-
|
3
|
-
|
ΣΥΝΟΛΑ
|
18
|
12 (66,6%)
|
6 (33,3%)
|
6,25% (επί του 66,6%)
|
Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
1
|
3
|
2
|
1
|
-
|
2
|
3
|
2
|
1
|
-
|
3
|
4
|
3
|
1
|
-
|
4
|
4
|
3
|
1
|
-
|
5
|
4
|
3
|
1
|
1
|
6
|
3
|
3
|
-
|
-
|
ΣΥΝΟΛΑ
|
21
|
16 (76,2%)
|
5 (23,8%)
|
6,25% (επί του 76,2%)
|
Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
1
|
4
|
4
|
-
|
4
|
2
|
6
|
4
|
2
|
2
|
3
|
3
|
2
|
1
|
1
|
4
|
3
|
2
|
1
|
|
5
|
3
|
3
|
-
|
|
6
|
4
|
3
|
1
|
|
ΣΥΝΟΛΑ
|
23
|
18
(78,3%)
|
5 (21,7%)
|
38,9% (επί του 78,3%)
|
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟΝ ΠΙΝΑΚΑ
ΠΟΣΟΣΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
Περιεχόμενα με
αμιγώς χριστιανικό ομολογιακό περιεχόμενο: 82,4% (με 10,1% διομολογιακές
αναφορές)
Περιεχόμενα με
θρησκειολογικό περιεχόμενο: 13,8%
Για τη διδασκαλία
των βασικών αυτών 108 θεμάτων ο προτεινόμενος χρόνος αναλογεί ως εξής: Επί 114
διώρων και στις 4 τάξεις αυτά που είναι αναγκαία για τη διδασκαλία του παραπάνω
ποσοστού για την Ορθόδοξη πίστη και παράδοση (δηλ. του 72,3%) φθάνουν στα 86
δίωρα δηλαδή ποσοστό 75,5%. Για το υπόλοιπο των βασικών θεμάτων δηλαδή του
27,7% αρκεί το υπόλοιπο των διώρων δηλαδή ποσοστό 24,5%
ΠΟΣΟΣΤΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Περιεχόμενα με
αμιγώς χριστιανικό ομολογιακό περιεχόμενο: 74,2% (με 19,5 διομολογιακές
αναφορές)
Περιεχόμενα με θρησκειολογικό περιεχόμενο:
25,8%
Για τη διδασκαλία
αυτών των βασικών θεμάτων διατίθενται συνολικά 67 δίωρα. Εξ αυτών απαραίτητα
για τη διδασκαλία του 55% της ύλης (Ορθοδοξία) είναι τα 42 δηλαδή ποσοστό
62,6%, ενώ για το υπόλοιπο 45% της ύλης αρκεί το υπόλοιπο του διατιθέμενου
χρόνου, δηλ. 37,4% (25 δίωρα)
***
Συνολικά για το
δημοτικό και το γυμνάσιο επί 170 βασικών θεμάτων τα αφορώντα στην Ορθοδοξία
είναι 104 (δηλαδή ποσοστό 64,4%) ενώ ο
απαραίτητος χρόνος από τον διατιθέμενο για
την παρουσίασή τους επί 181 συνολικά διώρων φθάνει στα 128 δίωρα δηλαδή ποσοστό 70,7%.
Εάν βέβαια συνυπολογίσουμε και τα δεδομένα που αφορούν στις άλλες χριστιανικές
ομολογίες τότε τα αντίστοιχα κατά περίπτωση ποσοστά φθάνουν για μεν τα βασικά
θέματα (τα αφορώντα συνολικά στον Χριστιανισμό) φθάνουν στα 79 (ποσοστό 73.1%)
για δε τα δίωρα διδασκαλίας στα 140 (ποσοστό 77,3%)
Επισημαίνεται, ξανά, ότι το ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού-Γυμνασίου, το
οποίο είναι Πρόγραμμα Διαδικασίας, σε όλες τις Θεματικές Ενότητες, τόσο στα
Βασικά Θέματα όσο και στις Ενδεικτικές Διδακτικές Δραστηριότητες, παραθέτει
επιπλέον διδακτικές προτάσεις, δίνοντας στον εκπαιδευτικό τη δυνατότητα να επιλέξει,
ανάλογα με τις μαθησιακές ανάγκες της τάξης του. Επομένως, τα ανωτέρω ποσοτικά στοιχεία αφορούν στο κείμενο του ΠΣ, το οποίο χρησιμοποιείται ως εργαλείο του
εκπαιδευτικού κατά τον σχεδιασμό και την οργάνωση της διδασκαλίας του, δεν
αντιστοιχούν στον διαθέσιμο ή στον πραγματικό διδακτικό χρόνο και είναι
προφανές ότι δύνανται να διαφοροποιηθούν κατά τη διδασκαλία, ανάλογα με τις
πραγματικές ανάγκες κάθε συγκεκριμένης τάξης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου